|
Nosog‘lom ovqat va ichimliklar reklamasi Sizga
qanday ta’sir qiladi? |
|
|
|
|
|
U-Report
UNICEF tashabbusi bilan O’zbekiston yoshlari o’rtasida onlayn so’rovnoma o’tkazdi
So
So’rovnoma maqsadi: Yoshlarning nosog‘lom oziq-ovqat marketingiga
qanchalik moyilligini va bu ularning xarid qilish odatlariga ta’sir qilishini
tushunish.
Ma’lumotlar UNICEFga reklamalar yanada mas'uliyatliroq
bo'lishini targ'ib qilishga yordam beradi.
So’rovnoma hududi: O’zbekiston Respublikasi ning barcha hududlari
So’rovnomada qatnashganlar soni: 2600
kishi
|
SO’ROVNOMADAN OLINGAN ASOSIY
XULOSALAR:
1. 42% ishtirokchilar o’tgan hafta mobaynida nosog’lom oziq-ovqat reklamasiga
har kuni duch kelganini va yana 20% tez-tez (4-5 marta
va ko‘proq) ko’rganini ta’kidlashdi.
2.
Nosog’lom oziq-ovqat reklamasiga
duch kelgan ishtirokchilar reklamaga duch kelgan top 5 manbani tanlashdi: 1)
TVda (23 %) 2)
Ijtimoiy tarmoqlarda (20%) 3)
Internetda (19%) 4)
Jamoat joylarida (16%) 5)
Do’konlarda (12%).
3.
Respondentlarning har
ikkinchisi (50%) bunday reklamalarda mashhur shaxslar yoki inflyuenserlar
borligini tasdiqlashdi.
4.
Qatnashchilar ushbu
reklamalarda kim yoki nimani ko’rganlarini quyidagicha bildirishdi: 1)
Mashhur shaxslar (aktyor,
estrada yulduzlari) – 44% 2)
Sportchilar – 23% 3)
Inflyuenserlar –
17% 4)
Boshqa – 8% 5)
Multfilm qahramonlari
– 8%.
5.
Respondentlarning faqat 22% ushbu
reklamalardan so’ng o’sha mahsulotni iste’mol qilish istagi uyg’onmasligini
ma’lum qildi, qolgan ishtirokchilarda esa u turli darajada iste’mol qilish
istagni paydo bo’lishini aytib o’tdi.
6.
Respondentlarning “agar
hukumat rahbari bo‘lganingizda, yoshlarga ovqat va ichimliklarni sotib
olishda sog‘lom tanlov qilishi osonroq bo‘lishi uchun nima qilgan
bo‘lardingiz?” savoliga
qoldirgan fikrlarini quyidagicha umumlashtirish mumkin:
·
Nosog’lom oziq-ovqat va
ularning reklamalarini cheklash. ·
Sog’lom oziq-ovqatlar turini
ko’paytirish va ularni hamyonbop narxda qilish. ·
Aholini sog’lom turmush
tarziga targ’ib etish.
|
Ushbu so’rovnomada jami 2600 kishi qatnashib, ular javob
beruvchining jinsi, yoshi va yashash hududlariga ko’ra quyidagicha guruhlarga
ajratildi:
a) jins kesimida: qizlar jami
qatnashchilarning 48%ni, yigitlar esa 52%ni tashkil etdi.
b) yosh kesimida: 18 yoshgacha
bo’lgan qatnashchilar 22% ni, 19 yoshdan 29 yoshgacha bo’lgan ishtirokchilar 55%ni,
hamda 30 yoshdan katta bo’lgan qatnashchilar jami respondentlarning 23 foizini
tashkil qildilar.
c) ma’muriy-hududiy
kesimda: eng faol qatnashchilar Toshkent shahridan bo’lishdi (17%),
keyingi o’rinlardagi faollikni Namangan va Samarqand yoshlari qayd etib, ushbu
viloyatlardan qatnashganlar soni umumiy respondentlarning 13% ni tashkil etdi.
Sirdaryo viloyati yoshlari esa eng kam qatnashish ko’rsatkichini qayd etishdi
(3%).
Quyidagi grafiklardan ma’lum bo’ladiki, so’rovnomaning eng faol ishtirokchilari yoshiga ko’ra 19 va 29 yosh orasida bo’lgan yoshlar hamda Toshkent shahridan qatnashgan yoshlar bo’lishdi.
1) O‘tgan hafta davomida shirin / energetik ichimliklar, fastfud yoki snek / gazaklar reklamasini qanchalik ko‘p ko‘rdingiz?
So’rovnomada qatnashgan
ishtirokchilarning 42% qismi o’tgan hafta davomida har kuni shirin / energetik
ichimliklar yoki snek / gazaklar reklamasini ko’rganliklarini ma’lum
qilishdi. Bunda qizlarga qaraganda 6%ga ko’proq yigitlar shu javoni
berishgan.
Har beshinchi ishtirokchi bo’lsa bunday reklamalarni ko’pincha
(kamida 4-5 marta) ko’rganini tasdiqladi. Bu javobda esa qizlar yigitlarga
ko’ra 4%ga ko’proq javob berishgan.
Atigi 10% qatnashchi bo’lsa bunday reklamalarga haftasiga
1 marta ya’ni kam ko’zi tushganini aytdi.
Ushbu savolni qatnashchilarning yosh guruhlari kesimida tahlil qilinsa, tajribali ishtirokchilar (30 yoshdan kattalar) shirin ichimliklar va sneklar reklamasiga o’tgan hafta mobaynida har kuni eng ko’p duch kelganlar bo’lishdi (45%). “Ko’pincha” va “Ba’zan” variantlarini esa 18 yoshgacha bo’lgan yoshlar biroz ko’roq tanlashdi (23% va 16%).
Hududlar kesimida ham, barcha viloyatlarda
“har kun” varianti boshqa variantlardan ko’ra eng ko’p tanlanildi.
Qashqadaryo va Navoiylik yoshlarning yarmi (56% va 51% mos ravishda) shu fikrni
bildirgan bo’lib, eng kam bu fikrni qayd etganlar Sirdaryo yoshlari bo’lishdi
(29%). Ayni hudud yoshlari “umuman ko’rmadim” varinatini esa boshqa hududdagilarga qaraganda eng ko’p
tanlashdi (18%).
2) Bu reklamani qayerda ko‘rdingiz? Barcha mos variantlarni tanlang.
So’rovnomaning 2-savolida respondentlar nosog’lom
oziq-ovqat reklamasini qaysi joylarda ko’rganliklarini tahlil qiladi. Bunda eng
ko’p bunday reklamalarni ko’rsatadigan joy – “TV” va “Ijtimoiy tarmoqlar”
deb ko’rsatildi (23% va 20% mos ravishda). “Ijtimoiy tarmoqlar” variantida
yigitlarga qaraganda qizlarning 4% ga ko’proq ovozini ko’rish mumkin.
Deyarli har beshinchi respondent “Internet” varinatini ham qayd etib o’tgan. Keyingi eng ko’p tanlangan ovoz “Jamoat joylari” bo’lib, bunda qizlarga qaraganda yigitlar 2% ga ko’proq bu ovozda qolishgan. “Maktab yoki universitetda” va “Sport tadbirlarida” javoblari ning har biri ishtirokchilarning atigi 2% dan ovozini yiqqan[1].
Hududlar kesimida, ushbu savolning “TV”
varianti eng ko’p Xorazmlik yoshlar tomonidan belgilangan bo’lsa (30%),
“Internet” Surxandaryo (23%) va “Ijtimoiy tarmoqlar” Namangan yoshlari (23%)
tomonidan eng ko’p boshqa
hududdagilardan ko’ra belgilandi. “Jamoat joylarida” javobida esa Toshkent
shahri va viloyati ishtirokchilarining ovozi boshqa viloyatlardagilardan ko’ra
ko’proq (22% dan). Har bir hududdan qatnashgan deyarli har 10-respondent “Do’konlarda”
ham bunday reklamalarga duch kelganini bildirishgan.
3) O‘tgan haftada mashhur shaxslar / inflyuenserlar yoki
multfilmlar ishtirokida nosog‘lom ovqat / ichimliklar reklamasini ko‘rdingizmi?
Ushbu savolda ishtirokchilarning teng yarmi o’tgan haftada mashhur shaxslar / inflyuenserlar yoki multfilm qahramonlari ishtirokida nosog’lom ovqat / ichimliklar reklamasini ko’rganini bir ovozdan belgilashdi. Qolgan 27% va 23% qatnashchilar esa mos ravishda “Yo’q” deb va “ishonchim komil emas” deb javob berishdi.
Savolning yosh guruhlardagi tahliliga ko’ra, “Ha” javobda eng yosh (18 gacha) ishtirokchilarning, “Yo’q” javobda esa yoshi kattaroq qatnashchilarning biroz ko’proq javobini qayd etish mumkin. Hamma yosh guruhlaridan deyarli bir xil ishtirokchilarning qismi (23-24%) “ishonchim komil emas” variantida to’xtalishgan.
Hududiy kesimdagi tahlil:
Joriy savolga “Ha” javobini eng ko’p Qashqadaryo va
Samarqandlik respondentlar berishgan bo’lsa (mos ravishda 57% va 55%), eng
kam ovozlar juftligi Xorazm va Buxoro yoshlari tomonidan berildi (mos ravishda
44% va 42%).
Xorazmliklar va Jizzaxliklar “Yo’q” javobida yetakchilik
qilib, mos ravishda ushbu hududlardan qatnashganlarning 37% va 35% qismi bunday
reklamalarda mashhur shaxslar yoki inflyuenserlarni ko’rishmaganini aytishdi.
4) Reklamada kimni / nimani ko‘rdingiz? Barcha mos variantlarni tanlang.
So’rovnomaning navbatdagi savolida ishtirokchilarning
qariyb yarmi (44%) nosog’lom ovqat reklamasida “Mashhur shaxslar” (aktyor,
estrada yulduzlari) ni ko’rganlarini ma’lum qilishdi. Bunda qizlarning ovozi yigitlarnikidan
4% ga ko’proq.
“Sportchilar”ni ko’rganlar esa ko’proq yigitlarning ulushiga to’g’ri kelmoqda (qizlardan 6% ga ko’proq). “Inflyuenserlar” variant ishtirokchilarning deyarli har beshinchisi tomonidan tanlangan bo’lib, bunda qizlar va yigitlar bir xil miqdorda ovoz qoldirgan (17% dan). “Multfilmlar” bunday reklamalarni eng kam targ’ib qiluvchi variant sifatida ishtirokchilarning atigi 8% qismining ovozini to’pladi.
Savolga yosh guruhlaridan barcha variantlarga deyarli o’xshash javoblarni ko’rish mumkin: barcha yosh guruhlari orasida eng ko’p tanlangan variant – “Mashhur shaxslar” javobi bo’ldi. Faqatgina, “Sportchilar” javobini eng kam miqdorda 18 yoshgacha bo’lgan respondentlar ko’rsatgan bo’lsa (20%), 19-29 yoshlilarning 23% va 30 yoshdan kattalarning 27%i bu javobni tanlashgan.
Farg’onaliklar va Xorazmliklar bunday reklamalarda eng
ko’p “Mashhur shaxslar”ni ko’rganlarini boshqa hudud
qatnashchilaridan ko’ra ko’proq qayd etishdi (mos ravishda 53% va 50%).
Navoiylik qatnashchilarning 37% qismigina bu javobni ko’rsatib, eng kam ovozni
qayd etishdi. “Sportchilar” ishtirokidagi bunday reklamalar ko’pincha Buxoro va
Surxondaryolik yoshlar tomonidan ko’rilgan bo’lsa (mos ravishda 30% va 28%),
eng kam Namanganliklar bu variantni belgilagan (18%). “Multfilmlar” javobi 15%
Jizzaxliklar tomonidan belgilanib, bu boshqa hududdagilardan ko’ra shu
variantga eng ko’p berilgan ovoz bo’ldi.
5) Ko‘rgan reklamangiz Sizda bu ovqat va ichimliklarni
yeyish / ichish istagini uyg'otadimi?
Ishtirokchilardan nosog’lom oziq-ovqat reklamasi ularda
yeyish/ichish istagini uyg’otish uyg’otmasligi haqida so’ralganda, deyarli
har uchinchi qatnashchi “Ba’zan” shunday istak uyg’onishini ma’lum qilishdi.
Bunda qizlarning ko’proq qismi yigitlarga qaraganda shu javobni berishgan (6%
ga ko’proq).
“Kamdan kam hollarda” bunday istak uyg’onishini esa
qizlarga qaraganda 5% ga ko’proq yigitlar aytishdi.
Har beshinchi qiz va har to’rtinchi o’gil bola respondent nosog’lom ovqat reklamasidan keyin ko’rgan narsasini yeb ichishga istak uyg’onmasligini bildirib “Yo’q” javobida to’xtalishdi. Atigi 5% qatnashchi esa bunday reklamalardan so’ng shu narsalarni yeb-ichishga o’zlarida “doimo” istak uyg’onishini tan olishdi.
Hududlar qiyosida, ko’rgan
reklamasi tufayli yeyish / ichish istagi 41% Toshkentlik qatnashchilarda
“ba’zan” paydo bo’ladigan bo’lsa, Andijon va Qashqadaryolik yoshlarning 39%
qismida bu istak “kamdan kam hollarda” kuzatilgan.
Farg’ona va Toshkent viloyati respondentlarining ovozlari “ko’pincha” variantida yetakchilik qilmoqda (18% dan). Har hududdan qatnashganlarning qariyb har beshinchisi “Yo’q” javobini berishgan bo’lib, bu ko’rsatkichning eng yuqorisi Sirdaryoliklar tomonidan (31%), eng ozi esa Andijonliklar tomonidan (18%) qayd etildi.
6) Agar Siz hukumat rahbari bo‘lganingizda, yoshlarga
ovqat va ichimliklarni sotib olishda sog‘lom tanlov qilishi osonroq bo‘lishi
uchun nima qilgan bo‘lardingiz?
Ushbu savolga qatnashgan respondentlardan juda ko’plab
fikrlar keldi. Umumlashtirib aytganda, ko’pchilik yoshlar nosog’lom oziq-ovqat
reklamasini ta’qiqlash, sog’lom ovqatlar turini ko’paytirish va narxini
cho’ntakbop qilish, so’glom turmush tarziga targ’ib etuvchi chora tadbirlarni
kuchaytirish tarafdori ekanligini bildirishgan.
Ulardan ba’zilarini orfografik va punktuatsiya
belgilarini saqlangan holda quyida o’qish mumkin:
|
Bildirilgan fikr |
Jins |
Yosh |
|
Улучшил бы систему образования |
Yigit |
19 |
|
Сделала бы доступней ПП продукты |
Qiz |
29 |
|
Повысил бы осведомлённость моложёжи о полезных и
не менее вкусных альтернативах |
Yigit |
18 |
|
Oziq ovqat sifati, tabiiylik darajasi nazoratini
oshirish |
Yigit |
18 |
|
Ограничил бы рекламу нездоровой пищи |
Yigit |
27 |
|
Создал бы для этого качественные и современные
условия рекламы этого, ввел бы гарантию качества и создал бы, как пример,
государственное агентство контроля за соблюдением и популяризацию этого. |
Yigit |
19 |
|
Zararli oziq ovqat ishlab chiqarishni
kamaytirish va narxlarni yoshlar ololmaydigan darajada ko'tarish |
Qiz |
18 |
|
Reklamalarni kamaytirardim va sog'lom turmush
tarziga jalb qilivchi bannerlar va turli tanlovlar uyushtirardim. |
Qiz |
17 |
|
Здоровое питание в первую очередь напрямую
завязано с уровнем дохода человека. К сожалению, в Узбекистане дешево можно
покушать либо фаст-фуд, либо что-то из национальной кухни, которая тоже
является жирной, калорийной и зачастую приготовленной из не свежих
ингредиентов. Ввиду этого правительству надо принимать комплекс мер по повышению
уровня дохода и жизни населения, наряду с проведением агитационных и
образовательных программ направленных на развитие культа здорового питания.
Также необходимо убрать пошлины и акцизы на ввоз продуктов здорового питания,
то же мясо рыбы в Узбекистане стоит очень дорого, хотя рыбье меся является
самым полезным и хранит много витамина С, которого совсем нет в красном мясе
и курином. |
Yigit |
25 |
|
Ijtimoiy tarmoq va TVda sog’lom ovqatlanish
bo’yicha ko’rsatuvlar |
Yigit |
27 |
|
Я бы предприняла ряд мер: 1. Субсидировала бы полезные продукты, чтобы
сделать их более доступными и дешевыми по сравнению с нездоровой пищей. 2. Ограничила бы рекламу нездоровой пищи и
напитков, особенно в молодежных медиа, чтобы уменьшить их влияние на выбор
продуктов. 3. Оказывала бы поддержку местным фермерам и
производителям здоровой пищи, что помогло бы сделать эти продукты более
доступными и популярными. 4. Предоставляла бы налоговые льготы и другие
стимулы для ресторанов и магазинов, которые предлагают здоровые опции и
минимизируют продажу нездоровых продуктов. 5. Обеспечила бы, чтобы в школах и других
образовательных учреждениях предлагались только здоровые и сбалансированные
блюда. |
Qiz |
21 |
|
Yosh chegarasini qatʼiy belgilangan tartibda sotuvchilarni
sotgan narsasiga javobgar qilar edim |
Yigit |
25 |
|
Oziq ovqat mahsulotlari haqida televideniya va
radio orqali koʻproq maʼlumot berish, Reklamalar sonini qisqartirish, Maxsus
kaloriya hisoblagichli ilovalar ustida ishlash va uni ijtimoiy tarmoqlar
orqali reklama qilish |
Yigit |
23 |
|
Bunga cheklov bilan erishib boʻlmaydi, lekin
baribir bunday reklamalarga cheklov ham maʼlum miqdorda qoʻyilishi kerak,
koʻproq ularga maktab vaqtidan sogʻlom ovqatlanish darslari, maʼruzalar bilan
professional ustozlar orqali tushuntirish, tv da koʻrssatuv viktorina
oʻyinlar orqali qiziqtirish |
Qiz |
26 |
|
Рекламировала только полезные продукты,
запретила пластиковую посуду, в городе внедряла бы водные автоматы, которые
люди могли наполнить свои термо-кружки, меньше выпускала бы вредные продукты,
которые вызывают различные онкологические болезни, рекламировала бы только
здоровой образы жизни |
Yigit |
33 |
|
Online ishlaydigan ilova (dastur) yaratib
qo'ygan bo'lar edim. Mahsulotni rasmga oladi, qanchalik zararli yoki zarali emasligini
chiqarib berar edi |
Yigit |
21 |
|
Дарсликларга шу мавзулани кушиш керак |
Qiz |
26 |
|
Продавать только по праздникам |
Yigit |
30 |
|
Ввёл бы антирекламную политику. |
Yigit |
22 |
|
Nosog'lom ovqatlarga bojlarni kõpaytirib,
tushggan ortiqcha puldan sog'lom ovqatlar uchun subsidiyalar ajratar edim |
Yigit |
24 |
|
Kichik yoshdan bog'cha va maktablarda sog'lom va
nosog'lom ovqatlarning insonga zararlari va foydalari haqida ularning yoshiga
mos tarzda tushuntirgan bo'lardin.Agar tushinishmasa nosog'lom ovqatlar
o'rniga yaxshi sog'lom ovqatlarni muqobil sifatida bergan bo'lardim. |
Qiz |
20 |
|
относилась бы к ним как рекламе сигарет, писала
огромные предупреждения о количестве сахара и его влиянии на организм.
Особенно меня волнует то, как наше общество одержимо энергетиками |
Qiz |
26 |
|
Supermarket, oshxona, bozor va hokozalarda
sotilyotgan mahsulotlarni tekshirib va tekshirilgan mahsulotlarga yoki
do'konlarga uchun maxsus belgi tayyorlash lozim va odamlar shunday belgisi
bor mahsulotlarni sotib olishadi, va zaharlanishni katta miqdorda bartaraf
etiladi |
Yigit |
14 |
|
Maktab, bog'cha va oliy o'quv maskanlarida
sog'lom taomlarni bepul berishni yo'lga qo'yardim |
Yigit |
21 |
|
Menbhukumat rahbari boʻlganimda tanliv
imkoniyatini yoshlarda qoldirar edim, sababi majburiy cheklovlar bilan
insonlarni toʻgʻri ovqatlanish koʻnikmalarini shakllantirib boʻlmaydi. Men
eng tasirli usullaridan biri yani bu oziq ovqatlarning inson uchun xaflilik
darajasini ilmiy xulosalar va hayotiy asoratlar orqali yetkazardim. |
Yigit |
25 |
Eslatma: Yuqorida keltirilgan ma’lumotlar to’lig’icha ushbu U-Report so’rovnomada
qatnashgan ishtirokchilarning fikri bo’lib, UNICEF ning fikri va butun hudud
aholising fikri hisoblanmaydi.
[1] Shuni inobatga olish zarurki, ushbu so’rovnoma yoz mavsumida – ya’ni
ta’til paytida o’tkazilgani ushbu ma’lumotlarning raqamlariga bevosita ta’sir
ko’rsatishi mumkin.
