|
Huquqiy
ma’lumot sizga zarurmi? |
|
|
|
|
|
U-Report
Adliya Vazirligi bilan hamkorlikda O’zbekiston yoshlari o’rtasida onlayn
so’rov o’tkazdi.
So
So’rovnoma maqsadi: Yoshlarning
huquqiy bilimlarini oshirish borasidagi tajribasini o’rganish
Ma’lumotlar yoshlarning
huquqiy savodxonligini oshirish borasidagi ishlarni takomillashtirish uchun
ishlatiladi.
So’rovnoma hududi: O’zbekiston Respublikasi ning barcha hududlari
So’rovnomada qatnashganlar soni: 5800 ortiq yoshlar.
|
SO’ROVNOMADAN OLINGAN ASOSIY
XULOSALARI:
1.
Respondentlarning javoblariga
ko’ra, ular oxirgi 2 yilda huquqiy ma’lumotlarni quyidagi top 3ta manbadan
olishmoqda: 1)
Telegramdan (47%) 2)
Kitoblardan (10%) 3)
Maxsus huquqiy saytlardan (9%).
2.
Ishtirokchilar huquqiy
ma’lumot olishda ko’proq ishonchni quyidagi
5 manbaga bildirar ekan: 1)
Davlat tashkilotlari matbuot
kotiblari (32%) 2)
Soha mutaxassislari (27%) 3)
Blogerlar (9%) 4)
TV va radio (9%) 5)
Internet OAVlariga (8%)
3.
Toshkent shahri respondentlari
javobiga ko’ra, “Davlat tashkilotlari matbuot kotibi”ga eng kam ishonadigan
hudud bo’ldi, ular ko’proq “soha mutahassislariga” (30%) va onlayn nashrlarga
(18%) ishonishini bildirgan.
4.
Respondentlarning 73%i
o’qigan huquqiy ma’lumotlari ularga foydali bo’lganini ta’kidlashdi: 53% shaxsan
o’zlariga qo’l kelganini tasdiqlashdi, 20% esa yaqinlari va tanishlariga qo’l
kelganini bildirishdi.
5.
Qatnashchilarning 56%i o’z huquqiy
savodxonligini qoniqarsiz deb baholadi (1 dan 3 ballgacha), yana 30%i –
maksimal 5 balldan 4 bahoni qo’ygan.
6.
44% respondentlar
bilgan huquqiy ma’lumotlarini ijtimoiy tarmoqlarda ba’zan
bo’lishishlarini, 19% esa doimo bo’lishib turishini bildirishdi.
7.
42% ishtirokchilar
OAVda berilayotgan huquqiy ma’lumotlarni ba’zan tushunarsiz deb
o’ylasalar, 26% qatnashchi bu ma’lumotlar tushunarli deb
hisoblaydi.
8.
Ishtirokchi yoshlar quyidagi
5 asosiy soha bo’yicha o’z huquqiy savodxonliklarini oshirishni xohlashlarini
bildirdi: 1)
Shaxsiy huquq va
majburiyatlarim – 28% 2)
Mehnat munosabatlari – 12% 3)
Ta’limga oid huquqlarim – 12% 4)
Siyosat va davlat boshqaruvi –
9% 5)
Tadbirkorlik va biznes – 7%. (Yosh
jihatidan huquqiy savodxonlikni qaysi sohalarda oshirish bo’yicha katta
farqlar mavjud – quyida o’qing).
9.
Qatnashchilarning aksariyati
Adliya vazirligining huquqiy axborot tarqatishdagi faoliyatiga umumiy ijobiy
baho berishdi (“O’rtacha” – 29%, “Yaxshi” – 28% va “A’lo” – 15%). |
Ushbu so’rovnomaga umumiy hisobda 5838 kishi qiziqish bildirib qatnashdi. Ular jinsi, yoshi
va yashash hududlariga ko’ra quyidagicha guruhlandi:
a) jinsi bo’yicha: qizlar jami
qatnashchilarning 39%ni, yigitlar esa 58%ni tashkil etdi.
b) yoshi bo’yicha: 24 yoshgacha
bo’lgan qatnashchilar 59% ni, 25 yoshdan 34 yoshgacha bo’lgan ishtirokchilar 30%ni, hamda 35 yoshdan katta bo’lgan qatnashchilar jami
respondentlarning 11 foizini tashkil qildilar.
c) yashash hududi
bo’yicha: eng faol qatnashchilar Toshkent shahridan (11%), keyingi
o’rinlardagi faollikni Namangan va Samarqand yoshlari qayd etib, ushbu viloyatlardan
qatnashganlar soni umumiy respondentlarning 10% ni tashkil etdi. Sirdaryo
viloyati yoshlari esa eng kam qatnashish ko’rsatkichini qayd etishdi (3%).
1)
Oxirgi 2 yil ichida huquqqa oid
ma’lumotlarni KO’PROQ qaysi manbadan olyapsiz?
Respondentlar
oxirgi 2 yil ichida huquqiy ma’lumotlarni ko’proq “Telegramdan” olayotganini quyida
keltirilgan diagrammadan ko’rishimiz mumkin. Bu manbadan deyarli har ikkinchi
qatnashuvchi foydalanadi (47%). Jins kesimida 46% qizlar hamda 49% yigitlar Telegramdan huquqiy
axborot olishlarini bildirishgan.
Ikkinchi o’rinda tanlangan huquqiy manba – “Kitoblar”
deb qayd etildi (10%). “Maxsus huquqiy saytlar” manbasi esa jami
respondentlarning 9% tomonidan tanlanib, 3-eng ko’p murojaat etilgan
huquqiy ma’lumotlar manbasi bo’ldi.
“Bosma nashrlar” va “Radio” yoshlar uchun
huquqiy ma’lumot manbasi emas ekanligini ko’rishimiz mumkin – bu variantlar
0%dan ovoz olishgan.
Ushbu savolga
berilgan javoblarni qatnashchilarning yoshi bo’yicha tahlil qilsak, “Telegram” manbasidan eng
ko’p 35 yoshdan kattalar huquqiy malumotlarni izlashlarini ko’rishimiz mumkin
(56%). 2-o’rinda eng ko’p murojaat qilingan huquqiy manba – “Kitoblar” esa 24
yoshgacha bo’lgan yoshlar orasida keng tarqalgan (14%). Shunisi e’tiborliki,
yoshi katta qatnashchilar (25-34 yoshlilar va 35 yoshdan kattalar) 3-o’rinda
huquqiy ma’lumotlarni ko’proq “Maxsus huquqiy saytlar”dan qidirsalar, 24
yoshgacha bo’lgan yoshlarimiz bu o’rinda ko’proq “Instagram” manbasiga murojaat
qilishlari aniq bo’ldi.
Hududlar kesimidagi tahlili ham qiziq ma’lumotlarni
ko’rsatdi: “Telegram”dan huquqiy manba sifatida eng ko’p foydalanuvchilar Surxondaryo
viloyatiga to’gri kelgan bo’lsa (54%), eng kam foydalanuvchilar Toshkent
shahridan bo’lishdi (43%). “Maxsus huquqiy saytlar”ni asosan qo’llovchilar
Sirdaryo va Toshkent shaharlaridan qayd etilgan bo’lsa (mos ravishda 14% va
13%), bularga eng kam murojaat etuvchilar Surxandaryo viloyatidan qatnashgan
yoshlardir (6%). “Kitoblar”ni asosiy huquqiy manba sifatida ishlatgan
qatnashchilar esa Namangan viloyatiga (15%), ulardan eng kam huquqiy ma’lumot
izlaganlar Toshkent shahriga to’gri keldi (6%).
So’rovnoma
ishtirokchilari ko’rsatgan “Boshqa huquqiy manbalar” dan namunalar
(Orfografik va
punktuasiya belgilari saqlangan holda)
|
Manba |
Jins |
Yosh |
|
Xushnudbek Xudayberdiyev kanaliga |
Qiz |
20 |
|
Davlat saytlariga |
Yigit |
34 |
|
Благодаря своему анализу из собранных информаций из
всех выше перечисленных вариантов |
Yigit |
18 |
|
Rasul Kusherbayevga |
Yigit |
24 |
|
Adliya vazirligining huquqiy axbarot telegram kanali va
lex.uz sayti |
Yigit |
26 |
|
Qonunni oʻzini oʻqib koʻraman |
Yigit |
26 |
|
Norma.uz и Lex.uz |
Yigit |
32 |
|
Deputat ( kusherbayev kabilarga ) |
Yigit |
29 |
2) Huquqiy
ma’lumotlarni olganda ko’proq qaysi manbaga ishonasiz?
Bunda qatnashchilar eng avvalo “Davlat tashkilotlari matbuot kotiblari” ga (32%), undan keyin esa “Soha mutaxassislari”ga (27%) ko’proq ishonishlarini bildirishdi. “Blogerlar”, “TV va radio”, “Onlayn nashrlar” manbalari ishonchli huquqiy manba sifatida ishtirokchilarning deyarli bir
xil ovozini to’pladi (tahminan 9% dan).
Yigitlar va qizlarning javoblaridagi sezilarli farqni “Blogerlar” va “TV va radio” manbalarida ko’rishimiz
mumkin: yigitlarning 11% “Blogerlar”ga huquqiy manba sifatida ishonsa,
qizlarning atigi 6% ushbu javobni bergan. “TV va radio” javobida esa aksincha bo’lgan
holat kuzatilgan: bu variant 11% qizlarning tanlovi bo’lib, yigitlarning atigi
7% bu variantni o’ziga ishonchli huquqiy manba qilib ko’rsatishgan.
Bu savolga berilgan javoblarning yosh kesimdagi
tahlilidan shu ma’lum bo’ldiki, qatnashchilarning yoshi
ortgani sari ularning “Davlat tashkilotlari matbuot kotibi”ga huquqiy manba
sifatida ishonchlari kamayib, “Soha mutaxassislari”ga ishonchlari ortayotganini
qayd etishimiz mumkin. Bu holat onlayn nashrlarida ham o’xshash.
So’rovnoma ishtirokchilari
ishonadigan “Boshqa huquqiy manbalar” dan namunalar
(Orfografik va
punktuasiya belgilari saqlangan holda)
|
Manba |
Jins |
Yosh |
|
Barcha OAV,davlat tashkilotlarining rasmiy saytlari va
oilam bilan bu ma'lumotlarga oydinlik kiritib keyin qabul qilaman |
Yigit |
29 |
|
Комплекс
информационных ресурсов: блогеры, оф. сайты гос органов, юристы. |
Yigit |
40 |
|
Rasmiy saytlarga.Masalan: lex.uz |
Yigit |
23 |
|
Как такового доверия нет, так как все источники говорят
разную информацию. Как пример, ограничение скорости движения в Ташкенте в
пределах малой кольцевой, есть новости о штрафах, а где они, на основании
чего, непонятно. Если спать информацию, то такие сайты как норма уз, лекс уз
и другие, представляют полную информацию по законодательству на платной основе,
что в корне не верно |
Qiz |
24 |
|
Konstitutsiyadagi kodekslarga |
Qiz |
31 |
|
Xushnudbek.uz kanaliga |
Yigit |
19 |
|
Rasul Kusherbayevga |
Yigit |
24 |
|
Jurnalistlar, ba'zi advokatlar, noshirlar |
Yigit |
16 |
|
Adliya vazirligining huquqiy axbarot telegram kanali va
lex.uz sayti |
Yigit |
26 |
|
Lex.uz norma |
Qiz |
30 |
3)
O‘qigan huquqiy ma’lumotlaringiz hayotda biror marta bo‘lsa ham qo‘l kelganmi?
Qatnashchilar
o’zlari o’qigan huquqiy ma’lumotlar avvalo, “shaxsan o’zlariga” (53%
ovoz), so’ngra “yaqinlari yoki tanishlariga” (20%) qo’l kelganini
e’tirof etishdi.
16% respondentlar esa
“Yo’q” variantini tanlab, o’qigan huquqiy ma’lumotlari ularga
biror marta bo’lsa ham foyda bermaganini ta’kidlashdi.
Qizlar va
yigitlarning javoblarida deyarli farq sezilmadi.
Respondentlarning
yoshi ortgani sari ushbu
ma’lumotlar ularning “shaxsan o’ziga” ko’proq foyda berganini,
“yaqinlari/tanishlari”ga esa kamroq qo’l kelgani ma’lum bo’ldi . Boshqa yosh
guruhlariga qaraganda, eng ko’p 25-34 yoshli ishtirokchilar “Yo’q” – o’qigan
huquqiy ma’lumotlarim hayotda biror marta ham qo’l kelmadi deb javob berishdi
(17%).
Hududlar
kesimidagi javoblar shuni ko’rsatyaptiki, huquqiy ma’lumotlarni eng ko’p “shaxsan o’zlari”
qo’llaganlar Toshkent viloyatiga (63%), eng kam qo’llaganlar esa Namangan
viloyatiga (46%) to’g’ri kelyapti. “Yaqinlari/tanishlariga” qo’l kelganini
ko’rsatgan ishtirokchilar ham aynan shu hududlardan bo’lib, eng ko’p
Namanganliklar bu javobni tanlagan bo’lishsa (26%), eng kam ulushini Toshkent
viloyatilik ishtirokchilar tanlashdi (14%).
4) Huquqiy savodxonligingizni qanday
baholaysiz?
Umumiy olganda,
37% ishtirokchi o’zining huquqiy savodxonligini “3” baho bilan, yana 30%
qatnashchi “4” deb baholadi.
O’zlarining huquqiy savodxonligi “5 – a’lo” deb baholagan jami
ishtirokchilarning soni 13% bo’lib, shulardan 15% qizlar va 13% yigitlar.
Qatnashganlarning
deyarli har 10-chisi o’zining huquqiy savodxonligini “juda yomon” deb baholagan
(8%).
Yosh guruhlari
o’rtasidagi javoblar tavofuti: eng yuqori “5 – a’lo” bahosini 24 yoshgacha va 35 yoshdan
katta bo’lgan ishtirokchilar guruhi tanlashdi (15%dan). “4” bahosida esa eng
yosh qatnashchilar ulushi 29%ni, eng tajribali qatnashchilar ulushi esa 34%ni
tashkil etmoqda.
Hududlar kesimida, eng yomon bahoni “1” – eng
ko’p Farg’onaliklar tanlagan (12%), eng kam esa Navoiylik ishtirokchilar (5%). Xorazm,
Sirdaryo viloyatlari va Qoraqalpog’istonlik qatnashchilar esa boshqa hududlarga
qaraganda eng ko’p “5 – a’lo” ni tanlashgan (o’rtacha 17%).
5) Huquqqa oid ma’lumotlarni ijtimoiy tarmoqlarda
bo’lishasizmi?
Ishtirokchilarning
44%i huquqqa oid ma’lumotlarni “Ba’zan” ijtimoiy tarmoqlarda
bo’lishishlarini ta’kidlashdi. Bunda yigitlarning javobi yetakchilik
qilayotganini aytib o’tish lozim (47% yigitlar, 40% qizlar).
2-o’rinda “Yo’q,
o’ylamagan ekanman” varianti bo’lib, qatnashchilarning 23%i (qizlarning
31% va yigitlarning 19%) bu javobni ko’rsatishdi.
So’rovnomaning
har beshinchi ishtirokchisi esa huquqiy ma’lumotlarni “Ha, doim” ijtimoiy
tarmoqlarda bo’lishishlarini qayd etishdi (yigitlarning 22% va qizlarning 16%).
Har 10-chi ishtirokchi esa huquqiy ma’lumotlarni bo’lishmasligini
bildirib, “Yo’q, kimga kerak bo’lsa topib oladi” variantini tanlashgan.
Yosh kesimda, huquqiy ma’lumotlarni ijtimoiy tarmoqlarda eng ko’p
“Ba’zan” bo’lishuvchilar – 25-34 yoshlilar (46%), “Doim” bo’lishuvchilar – 35
yoshdan kattalar bo’ldi (26%). “Yo’q, o’ylamagan ekanman” va “Yo’q, kimga kerak
bo’lsa topib oladi” javoblari esa eng
ko’p 24yoshgacha bo’lgan yoshlar tomonidan berildi (mos ravishda 26% va 11%).
6)
Sizningcha, OAVlar huquqiy ma’lumotlarni
tushunarli beryaptimi?
42% respondentlarning
fikricha, OAVlar huquqiy ma’lumotlarni “Ba’zan tushunarsiz” bermoqda. Har
4-respondent esa “Ha” OAV berayotgan ma’lumotlar tushunarli deb
hisoblaydi. “Ha” javobida qizlarning ulushi yigitlarnikidan 5% ko’ra ko’proq
(mos ravishda 29% va 24%).
“Ko’p xollarda
tushunarsiz” varianti esa 16% ishtirokchilar tomonidan tanlangan bo’lib, bunda
yigitlarning ulushi qizlarning javobidan 5%ga ko’proqdir.
Ishtirokchilarning
hududiga qarab ushbu savolga berilgan javoblarni taqqoslaydigan bo’lsak, “Ha” javobini eng ko’p
Namangan va Sirdaryo yoshlari berishgan (mos ravishda 39% va 38%).
“Ba’zan tushunarsiz” varianti esa eng ko’p ko’rsatilgan javob bo’lib, eng katta ulushi Farg’ona, Surxondaryo, Toshkent viloyatlari qatnashchilaridan (48% dan), eng kam ulushi Namangan viloyati qatnashchilari tomonidan qayd etilgan (33%). Toshkent shahri ishtirokchilari esa boshqa hudud vakillariga nisbatan “Ko’p xollarda tushunarsiz” javobini ko’proq berishgan (25%).
7)
Qaysi sohada ko’proq o’z huquqiy savodxonligingizni oshirishni xohlardingiz?
Respondentlar ko’proq “Shaxsiy huquq va majburiyatlar”
sohasida o’z bilimlarini oshirishni istashlarini ma’lum qildi (28%). “Boshqa”
varianti 2-o’rinda eng ko’p tanlangan soha bo’lib (21%), ularga
qoldirilgan fikrlarning ba’zilari bilan quyida tanishish mumkin bo’ladi.
Keyingi o’rinda eng ommabop sohalar “Mehnat
munosabatlari” va “Ta’limga oid” huquqlar bo’ldi (12% dan). Aynan “Ta’limga
oid huquqlar” deyarli 3 barobar ko’proq qizlar uchun dolzarbligini
ko’rishimiz mumkin (19%).
“Siyosat, davlat
boshqaruvi”da esa aksincha xolat: 2 barobardan ortiq yigitlar bu sohaga qiziqish
bildirgan (12%). “Ekologiya va
atrof-muhit himoyasi”ga oid huquqlarni o’rganish ishtirokchilar uchun dolzarb
emasligini ham ko’rishimiz mumkin (1%).
Yosh jihatidan huquqiy
savodxonlikni qaysi sohalarda oshirish bo’yicha katta farqlar mavjud.
24 yoshgacha bo’lgan yoshlar uchun “Talim” sohasida
huquqiy savodxonlikni oshirish dolzarb bo’lsa, katta yosh guruhidagilar uchun
“Mehnat munosabatlariga oid” huquqiy savodxonlikni oshirish qiziqroq. Qayd
etishi joizki, 35 yoshdan katta qatnashchilar “Mulk va yer” sohasiga oid
huquqlarga boshqa yoshdakilardan ko’proq qiziqish bildirishgan (6%).
Hududlar kesimida ham
javoblarda farqlar mavjud.
Buxoro viloyati qatnashchilari eng ko’p “Shaxsiy huquq va
majburiyatlari” haqida bilmoqchi bo’lsalar (33%), Xorazm yoshlari uchun bu
ko’rsatkich 22%ni tashkil qilmoqda. ”Boshqa” varianti eng ko’p Sirdaryo va
Toshkent shahri ishtirokchilari tomonidan belgilangan (mos ravishda 27% va
28%). “Ta’limga oid huquqlar” Namanganlik yoshlar uchun eng zarur bo’lsa (21%),
“Mehnat munosabatlariga oid huquqlar”ni o’rganish Toshkent viloyati yoshlari
uchun eng zarur bo’ldi.
Ushbu
savolga berilgan “Boshqa” fikrlardan namunalar
(Orfografik va
punktuasiya belgilari saqlangan holda)
|
Fikr |
Jins |
Yosh |
|
Bemor sifatida va istemolchi huquqlarimni bilishni
xoxlayman |
Qiz |
31 |
|
1, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 Xullas barchasi haqida bilib
borishni xohlamayman |
Yigit |
28 |
|
Мои права в образовании, В политике, госуправлении,
Предпринимательство и бизнес |
Yigit |
26 |
|
Qancha ko'proq huqularimni bilsam shuncha yaxshi |
Yigit |
18 |
|
госуправление,экология, имущество и земля,налоги,
предпринимательство и бизнес |
Yigit |
34 |
|
Barcha huquqiy soha menga qiziz |
Qiz |
25 |
|
Обязанности государства и мои права. |
Qiz |
35 |
|
Deyarli barchasi |
Yigit |
23 |
|
Jinoyat huquqi va siyosat, davlat boshqaruvi boʻyicha |
Yigit |
18 |
|
Fuqarolik ishlari bo'yicha |
Yigit |
21 |
|
Tibbiy xizmat haqida huquqlarimizni ham |
Qiz |
25 |
8)
Adliya vazirligining huquqiy axborot
tarqatishdagi faoliyatini qanday baholaysiz?
Deyarli har uchinchi respondent Adliya
vazirligining huquqiy axborot tarqatishdagi faoliyatini “O’rtacha” va “Yaxshi”
deb baholadi (mos ravishda 29% va 28%). Bunda “Yaxshi” bahosi
ko’proq qizlar tomonidan, “O’rtacha” bahosi esa yigitlar
tomonidan qo’yilgan. 15% qatnashchi ushbu faoliyatga “A’lo” baho bergan.
Yana deyarli har 10-ishtirokchi “Yomon” deb
baholagan. Bunda yigitlarning ovozi qizlarnikidan 3% ga ko’proqdir. “Juda
yomon” bahosi 5% qatnashchi tarafidan qo’yilgan.
Yigitlarga qaraganda qizlarning 7%dan kop’rogi bu borada
xabari yo’qligini aytib o’tdi.
Hududlar kesimida, eng ko’p “A’lo” bahoni
qo’yganlar Sirdaryo viloyatiga (21%), “Yaxshi” bahoni qo’yganlar Jizzax
viloyatiga (38%), “O’rtacha” bahoni berganlar Surxondaryo viloyatiga (35%),
“Yomon” va “Juda yomon” deb
hisoblaganlar (16% va 9% mos ravishda) esa Toshkent shahriga to’g’ri kelganini
qayd etish mumkin.
Izoh: Soʻrovlar natijasida olingan maʼlumotlar UNICEFning
fikrini aks ettirmaydi, reprezentativ maʼlumotlar hisoblanmaydi va ushbu
U-Report so’rovida qatnashgan respondentlarning fikrini aks ettiradi.
