|
Yoshlar
korrupsiyaga qarshi kurashga jalb bo’lyaptimi? |
|
|
U-Report Korrupsiyaga
qarshi kurashish agentligi bilan hamkorlikda yoshlar o'rtasida so'rov o'tkazdi.
So’rov maqsadi: yoshlarning
korrupsiyaga qarshi kurashdagi ishtirokini qanday his qilishlarini bilib olish. Ma’lumotlar ishlatilishi: Korrupsiyaga qarshi
kurashish agentligi tomonidan yoshlarni korrupsiyaga qarshi kurashga samarali
jalb qilish uchun. So'rov
hududi: O'zbekiston Respublikasi Respondentlar
soni: 18200
dan ortiq U-Report foydalanuvchilari.
|
SO'ROVNING ASOSIY
NATIJALARI: 1.
Respublika bo'yicha respondentlarning 39%i
pora berishni korrupsiya deb hisoblamaydi.
2. Respondentlarning fikriga ko'ra, korrupsiyaga qarshi kurashish uchun
mas'ul bo'lganlar top-3 javoblar: 1) «Korrupsiyaga qarshi kurashish
agentligi» (33%), 2) «Men
o’zim» (27%) 3) «Huquqni muhofaza qilish idoralari»
(11%).
3.
56% respondentlar korrupsiyaga qarshi kurashga o'zlarini jalb bo’lganligini his qilgan, ammo yana 36%i – bu
savolga “yo’q” javobini berdi.
4.
So'rov
ishtirokchilarining 81%i korrupsion holatlar haqida xabar berishga tayyor:
ulardan 29%i ularning anonimligi saqlab qolinsagina ochiqlashga tayyor.
5.
6% respondentlar
korrupsion jinoyatlar haqida xabar berishga qo'rqishini aytishgan.
6.
Faqat 46%
respondentlar atrofdagilari pora
olish/pora berishga salbiy munosabatda
ekanligini taʼkidlagan. 18%i "ijobiy (umuman olganda, bunga qarshi
emas)" va boshqa 28%i atrofdagilari poraga "neytral"
munosabatda deb hisoblashadi. 7.
Respondentlarni
pora berishdan to'xtatadigan 4 ta asosiy sabab quyidagilar: 1) Diniy e’tiqodiga zid kelishi – 26% 2) Noqonuniylik – 25% 3)
Qadriyatlarga/tarbiyaga
zid ekanligi – 16%. 4) Jinoiy jazodan qo'rqishi - 9%.
8.
Respondentlarning taxminan 9%i “Vaziyat
taqazo etsa, pora beraman” deb javob bergan. Shu bilan birga, bu variantga yigitlar
qizlarga (6%) qaraganda bir oz ko'proq (9%) ovoz berishgan.
9.
U-Reportyorlar yoshlarni korrupsiyaga qarshi
kurashga jalb qilishning eng samarali 4 ta usulini belgiladi: 1)
Yoshlar bilan korrupsiya oqibatlarini muhokama qilish (18%) 2)
Korrupsiyaga qarshi
tadbirlarni tashkillashtirish (17%) 3)
Korrupsiyaga qarshi loyihalar uchun grantlar e'lon qilish (15%) 4)
Ko'ngillilarni
korrupsiyaga qarshi ishlarga jalb qilish (11%).
10.
Respondentlarning
81%i korrupsiyaga qarshi kurashishda yoshlarni jalb etishni oshirish O'zbekistonda
korrupsiya darajasini pasaytirishga yordam beradi deb hisoblashadi: ularning 45%i bunga aniq ishonadi, qolgan 36%i esa bunday ehtimol yoq emas deb hisoblaydi. |
Korrupsiyaga qarshi
kurashish agentligi tomonidan
tashkil etilgan so'rovning maqsadi
yoshlarning korrupsiyaga qarshi kurashdagi ishtirokiga munosabatini aniqlash bo‘lgani sababli, 7 dan 35 gacha bo'lgan yoshlar tanlangan. Shunday qilib, ushbu so'rovda ishtirok
etganlar soni 16 189 nafarni tashkil qildi[1].
Respondentlarning o'rtacha yoshi 21.5 yoshni
tashkil etdi. Bundan tashqari, respondentlar 7-15 yoshgacha, 16-25 yoshgacha va
26-35 yoshgacha bo'lgan yosh guruhlariga bo'lingan. 16-25 yoshdagi
respondentlar ko’pchilikni tashkil etdi – 68.8%.
So'rovda ishtirok etgan
barcha respondentlar orasida gender nisbatida ayol vakillari respondentlarning
taxminan 39%ni, erkak vakillari esa 61%ni tashkil qildi.
Respondentlarning ko’pchiligi Navoiy (17%),
Samarqand (11%) va Buxoro viloyatlariga (9%) to'g'ri keldi. Eng kam
ishtirokchilar Sirdaryo, Toshkent va Jizzax viloyatlaridan bo’ldi – 3% va 4% dan
tog’ri keldi.
So'rov natijalari shuni ko'rsatadiki, qatnashgan yoshlarning faqat 51%i korrupsiyaning mohiyatini to'g'ri tushunishadi. Jins jihatidan, natijalar biroz farq qiladi, erkak respondentlarning 53%i va ayol respondentlarning 48%i "korrupsiya"ning to'liq ma'nosini biladi.
Respondentlarning 2%i bu tushuncha
bilan tanish emasligini ko'rsatdi, yana taxminan 5%i korrupsiya faqat
"pora olish" deb hisoblaydi. 2,3,4,5 variantlarini tanlaganlar - 23%ni
tashkil etadi, javoblar quyidagilarni o'z ichiga oladi: pora olish, ishlarni tanish-bilish
orqali hal qilish, byudjet pullarini o'g'irlash, lavozimni suiiste'mol qilish, pora
berish variantidan tashqari.
Ushbu savol
U-Reportning Antikorrupsion agentligi bilan 2020 yilda o’tkazilgan so’rovda ham
bor edi:
|
U-Reportyorlarning 2020
yilda bergan javobi: |
|
U-Reportyorlarning
2021 yilda bergan javobi: |
|
Respondentlarning
34%i pora berishni korrupsiya deb hisoblamaydi. |
|
Respondentlarning
39%i pora berishni korrupsiya
deb hisoblamaydi. |
|
U-Reportyorlarning
53%i korrupsiya nima degan savolga to'liq javob berishdi. |
|
Qatnashgan yoshlarning faqat 51%i korrupsiyaning mohiyatini to'g'ri
tushunishadi |
Bundan tashqari, "Siz korrupsiya deganda nimani tushunasiz?" savoli har bir hudud kesimida tahlil qilindi.
Natijalar shuni ko'rsatdiki, Toshkent shahrida yoshlar korrupsiyaning
mohiyatini eng yaxshi tushunishadi (62%). To'g'ri variant quyidagi variantlarni
o'z ichiga oladi: pora berish, pora olish, ishlarni hal qilishda tanishlardan
foydalanish, byudjet pullarini o'g'irlash va lavozimni suiiste'mol qilish.
Shuningdek,
Farg'ona va Toshkent viloyatlari yoshlari "korrupsiya"ning
mazmun-mohiyatini yahshi tushunib, javoblar 58% va 55%ni tashkil qildi. Korrupsiya tushunchasiga to’g’ri
javob berish bo’yicha ang past ko’rsatkich – Jizzax viloyati respondentlarida
kuzatildi – 37%. Shu bilan birga, aynan shu
viloyat respondentlari butun mamlakat kesimida – “pora olish” korrupsiya
ekanligiga eng yuqori foizlarni berdi – 14%.
|
Hudud(%) |
Yuqoridagilarning
barchasi |
2,3,4,5 variantlari |
Ishlarni
hal qilishda tanishlardan foydalanish |
Pora berish |
Pora olish |
Lavozimni suiiste’mol qilish |
Bilmayman |
Byudjet
pullarini o’girlash |
|
Andijon
viloyati |
51 |
23 |
7 |
8 |
3 |
5 |
1 |
1 |
|
Bukhoro
viloyati |
51 |
23 |
6 |
8 |
5 |
5 |
2 |
1 |
|
Farg’ona viloyati |
58 |
21 |
5 |
6 |
3 |
4 |
1 |
1 |
|
Jizzakh viloyati |
37 |
26 |
8 |
14 |
7 |
5 |
2 |
2 |
|
Namangan
viloyati |
50 |
25 |
7 |
8 |
4 |
4 |
1 |
1 |
|
Navoi
viloyati |
45 |
24 |
7 |
9 |
6 |
5 |
2 |
1 |
|
Qashqadaryo
viloyati |
51 |
24 |
6 |
7 |
5 |
5 |
1 |
1 |
|
Q’oraq’alpog’iston
Respublikasi |
48 |
20 |
9 |
9 |
6 |
6 |
2 |
1 |
|
Samarqand
viloyati |
52 |
23 |
5 |
7 |
3 |
6 |
2 |
1 |
|
Sirdaryo
viloyati |
52 |
24 |
5 |
8 |
3 |
4 |
1 |
1 |
|
Surkhondaryo
viloyati |
54 |
23 |
7 |
6 |
3 |
5 |
2 |
1 |
|
Toshkent shahri |
62 |
21 |
2 |
5 |
4 |
4 |
1 |
1 |
|
Toshkent viloyati |
55 |
24 |
5 |
7 |
2 |
4 |
2 |
2 |
|
Khorezm
viloyati |
54 |
23 |
5 |
8 |
4 |
4 |
2 |
1 |
Respondentlar korrupsiyaga qarshi kurashish uchun eng
mas'ul top-3 variantlarni belgiladilar:
1)
«Korrupsiyaga qarshi agentlik» (33%)
2)
«Men o’zim» (27%)
3)
«Huquqni muhofaza qilish idoralari» (11%).
Eng kam javoblar Prezident Ma'muriyati, sud organlari va ommaviy axborot vositalari/bloggerlar – 3%, 2% va 1%
tashkil etdi.
"Boshqa"
variantiga o'z vjavoblarini bergan respondentlarning 9%i:
- har bir insonning o'zi
- jamoat nazorati
- mamlakat aholisi
- jamiyat
- mamlakatning barcha
fuqarolari
- hamma davlat organlari.
Shuningdek, so‘rov natijalari shuni ko‘rsatdiki,
respondentlarning 56%i korrupsiyaga qarshi kurashda ishtirok etayotganini his
qiayotlgan bo‘lsa, yana 36%i salbiy javob bergan. Gender bo'yicha qizlar korrupsiyaga
qarshi kurashda o'zlarining ishtirokini yigitlarnikiga (54%) nisbatan bir oz
ko'proq his qilishadi – 59%.
So‘rov ishtirokchilarining 53%i korrupsiya holatlari haqida xabar berishga tayyor. Biroq, 29%i agar anonimlik saqlansagina, korrupsiya haqida xabar berishga tayyor. Respondentlarning 6%i korrupsiya jinoyatlari haqida xabar berishdan qo'rqaman, deb javob bergan.
Shuningdek, respondentlarning atrofidagilarini pora olish/pora berishga bo'lgan munosabati o'rganildi. Respondentlarning 46%i yaqin atrofidagilari poraga nisbatan salbiy munosabatda ekanligini ko'rsatdi. Shu bilan birga, 18% respondentlarning yaqin atrofidagilari pora olish / pora berishga ijobiy (umuman olganda qarshi emas) munosabat ko’rsatgan.
Shuningdek, biz yoshlardan pora berishga nima to‘sqinlik qilishi mumkinligini
so‘radik.
Respondentlarni pora berishdan to'xtatadigan
4 ta asosiy sabablar quyidagilar:
1)
Diniy e'tiqodiga zid ekanligi – 26%
2)
Noqonuniyligi – 25%
3)
Qadriyatlarga/tarbiyaga
zid ekanligi – 16%
4)
Jinoiy jazodan
qo'rqishi – 9%.
Bundan tashqari, poraning noqonuniyligi ayol respondentlarni pora berishdan yigitlarga nisbatan bir
oz ko'proq to'xtatadi: 29% ayollar va 23% erkaklar. Diniy e'tiqodlar
qizlarga qaraganda o'g'il bolalarga ko'proq ta'sir qiladi: 28% erkaklar va 23%
ayollar bu variantni
tanlashdi.
Respondentlarning
taxminan 9%i, agar boshqa iloji bo‘lmasa, pora berishdan hech narsa
to‘xtatmaydi, deb javob bergan. Shu bilan birga, bu variantga yigitlar qizlarga (6%) qaraganda bir oz
ko'proq (9%) ovoz bergan.
Respondentlarning yana 7%i
“Boshqa” javobini tanladi va o‘z fikrini yozdi:
- mavjud davlat siyosatini o'zgartirishdan
qo'rqish
- asab tizimini / barqarorlikni buzish
- sog'lom raqobatni qo'llab-quvvatlashi.
_______________________________________________________________
Shuningdek,
biz respondentlardan yoshlarni korrupsiyaga qarshi kurashga yanada samarali
jalb etish borasidagi fikrlarini so‘radik. U-Reportyorlar yoshlarni ushbu
jarayonga eng yaxshi jalb qilishning top-4 ta usulini belgiladi:
1)
Yoshlar bilan korrupsiya oqibatlarini muhokama qilish
(18%)
2)
Korrupsiyaga qarshi kurashish aksiyalarini o’tkazish
(17%)
3)
Korrupsiyaga qarshi kurashish loyihalari uchun grantlar
e'lon qilish. (15%)
4)
Korrupsiyaga qarshi kurashish ishlariga ko'ngillilarni
jalb qilish (11%).
Respondentlarning
15% o'z javoblarini berdi, jumladan:
- bolalikdan korrupsiyaning
oqibatlarini tushuntirish
- korrupsionerlarga nisbatan
qonunni kuchaytirish
- korrupsiyaga qarshi yangi
tizimni barpo etish
- savodsizlikni yo'q qilish
- diniy e'tiqodlardan
foydalanish yoki maktablarda islomiy fanlarni joriy etish
- yoshlarni
korrupsiyaga qarshi kurashish ruhida tarbiyalash va hokazo.
U-REPORTYORLARNING
AYRIM FIKRLARI:
«Korrupsiya
bilan bog'liq zararni yorqin misollarda aniq ko'rsatish va korrupsiyaning
zarari kelajakni barbod qilish ehtimoli yuqori ekanligini ko'rsatish. Yosh
avlodning korrupsiyaga qarshi immunitetini shakllantirish».
«Yoshlar uzluksiz o‘rganishi,
bilim olishi kerak, shunda ular o‘z bilimlaridan hamma joyda foydalanishlari
mumkin bo‘ladi. O‘qimagan, bilim olmagan odam pora beradi».
«Nazoratni kuchaytirish, shuningdek, televideniyeda korrupsiyaga qarshi
dasturlarni ko'rsatish».
«Korrupsiyaga qarshi kurashda
hamma birgalikda harakat qilishi kerak. Yoshlar yoshligidanoq korrupsiyaga
qarshi kurashishga tayyor bo‘lishi kerak. Shunda biz kelajagi porloq davlat
qura olamiz!
46% respondentlarning
fikricha, yoshlarni korrupsiyaga qarshi kurashga jalb etish darajasini oshirish
O‘zbekistonda korrupsiya darajasini pasaytirishga yordam beradi. 17% U-Reportyorlar bu
savolga salbiy javob berdi: ulardan 6%i bunday ishtirok korrupsiyani
kamaytirishga yordam bermaydi, deb hisoblaydilar va 5%dan yoshlar hali tayyor
emas yoki qo'rqishadi, deb hisoblashadi.
Izoh: So'rovnomalar
natijasida olingan ma'lumotlar YUNISEFning fikri yoki vakillik ma'lumotlari
emas, balki U-Reportning shu so'rovida ishtirok etgan respondentlarning
fikrlarini aks ettiradi.
[1] Har bir savolni tahlil qilishda respondentlar soni respondentlarning
javoblari soniga qarab farq qilishi mumkin.
