U-Report BMTning O'zbekistondagi vakolatxonasi bilan birgalikda mamlakatda koronavirusga (COVID-2019) oid samarali axborot kanallari to'g'risida yoshlarning fikrini o'rganish maqsadida so'rov o'tkazdi. Natijalar BMT agentliklariga COVID-2019 haqida yoshlarni xabardor qilishda milliy hamkorlarga axborot-kommunikatsiya ishlarining samaradorligini oshirishda yordam berish uchun ishlatilishi rejalashtirilgan.

So’rovda mamlakat bo'ylab 11 491 kishi qatnashdi, ularning 34%i – bu ayollar.

SO’ROVNING ASOSIY NATIJALARI:

1.       U-Reportyorlarning 72%i uchun COVID-19 haqidagi asosiy ma'lumot manbai – Internet (ijtimoiy tarmoqlar, Internet OAV va b.), 24% respondentlar uchun esa – bu televizor ekanligi ma’lum bo’ldi.

2.       86% respondentlar COVID-19ga oid kerakli ma'lumotlarni olayotganligini aytishdi, respondentlarning 10%i esa bu fikrga qo’shilishmadi.

3.       So'rovda ishtirok etganlarning 91%i koronavirus haqida olayotgan ma'lumotlariga, asosan, ishonishadi (49%i "Ha" deb javob berishgan va 42%i uni "asosan" ishonchli deb bilishadi), 6% javob sifatida ma’lumotlarga ishonchi yo’qligini aytib o’tdi.

4.       U-Reportyorlar eng ko'p ishonadigan COVID-19ga oid ma'lumot manbalarini nomlashdi:

- 1-o'rin – Sog'liqni saqlash vazirligi va boshqa davlat organlari (48%),

- 2-o'rin – Telegram-kanallar (15%) va

- 3-o'rin – xalqaro tashkilotlar (JSST, UNICEF va boshqalar) (12% ishonch bilan).

5.       Respondentlarning 65%i COVID-19ga oid ma'lumotlar atrofida yetarli deb hisoblashadi. U-Reportyorlarning 22%i bunday ma’lumot haddan tashqari ko'p deb hisoblashadi, respondentlarning 11%i uchun ma'lumot yetarli emas.

6.       Aksariyat U-Reportyorlar (79%) COVID-19ga oid ma'lumotlarni "juda tushunarli" deb baholadilar.

7.       Respondentlarning 25%i COVID-19 koronavirusiga oid hamma narsani bilishlarini aytishdi. Ammo virus haqida bilishni istaganlar ham bor: afsonalar haqida (17%), virusga shubha tug'ilganda nima qilish kerakligi (16%), himoya choralari (12%) va h.k.

8.       U-Reportyorlarning yarmidan ko'pi (51%i) koronavirus haqida ma'lumot olayotganida shifokorlar va tibbiyot xodimlariga ishonishlarini, 34%i esa davlat organlari vakillariga ishonishlarini ta’kidlashdi.

Shuningdek, tahlil oxirida U-Reportyorlarning virus haqidagi savollariga javoblarini, u haqidagi afsonalar to’g’risida ishonchli bo’lgan ma'lumotlarni ko’ring (JSST manbasiga ko'ra).

U-Reportyorlarning 45%i COVID-19ga oid ma'lumot olish uchun Telegram kanallaridan foydalanadilar. Ommaboplik bo'yicha ikkinchi o'rinda - milliy telekanallar - respondentlarning 1/5 qismi TV orqali ma'lumot olishar ekan.

Uchinchi o'rinda ijtimoiy tarmoqlar – 14% va Internet OAV – 13%.

“Radio” varianti eng ommabop bo’lmagan ma'lumot manbai bo'lib, 0% javoblarni oldi.

"Boshqa" javob variantini tanlagan respondentlarning 2%i quyidagi javoblarni yozdilar:

1.       Yuqorida keltirilgan barcha ma'lumotlar manbalari.

2.       Telegramdagi rasmiy kanal – Koronavirus Info.

3.       Ro’znomalar, gazeta va jurnallar.

4.       Ishda, oilada/

5.       Vikipediya, Youtube.

U-Reportyorlarning aksariyati (86%) COVID-19ga oid kerakli ma'lumotlarni olishayotganini ta’kidlashdi.

So’rov ishtirokchilarning 10%i koronavirus haqida kerakli ma'lumot olmayotganini aytdilar - ularning 10%ga yaqini ayollar va 9,3%i erkaklar.

4% javob berishga qiynaldi.

Respondentlarning deyarli yarmi (49%i) koronavirusga oid olingan ma'lumotlarini ishonchli deb hisoblashadi. Respondentlarning 42%i ishonchini "asosan ha" deb bildirgan.

"Yo'q" va "Odatda yo'q" javob variantlari 3% dan to'plagan.

Respondentlarning 48%i COVID-19ga oid ma’lumot manbasi sifatida ko’proq Sog'liqni saqlash vazirligi va boshqa davlat idoralariga ishonishini ta'kidlashgan.

15% Telegram kanallaridan olingan ma'lumotlarga ishonadi. Uchinchi o'rinda, 12% to’plagan holda, xalqaro tashkilotlar (JSST, UNICEF va boshqalar).

"Boshqa" variantini tanlagan respondentlarning 3%i o’zi ishonadigan COVID-19ga oid ma’lumotlar manbalarni aytdilar:

1.       Yuqorida keltirilgan barcha ma'lumotlar manbalari

2.       Telegramdagi rasmiy kanal @koronavirusinfouz

3.       Bloggerlar (Xushnudbek.uz, @bektemirov_channel)

4.       Onlayn OAV (UzNews, Daryo.uz, Kun.uz. Qalampir.uz, Ozodlik Radiosi)

5.       Youtube

6.       Ishdagi hamkasblar

7.       Men hech kimga ishonmayman, ishonish qiyin (yoki xohlayman), hamma joyda yolg'on ma'lumotlar mavjud.

U-Reportyorlarning BA’ZI fikrlari:

Axborot manbalari juda ko'p. Masalan, ommaviy axborot vositalari ko'pincha shoshilinch va to'liq bo'lmagan ma'lumotlarni nashr etishadi, bu esa odamlarni chalkashlikka olib keladi. Turli manbalardan olingan ma'lumotlar ekspertlarning fikrlari va odamlarning konstruktiv mulohazalari asosida filtrlanishi kerak.

Asosiy manbalar bilar telegramdagi maxsus kanallar, ommaviy axborot vositalari albatta milliy, sog’liqni saqlash vazirligi yoki boshqa tashkilotlardan keladigan sms xabarlar.

Ko’rsatilgan barcha manbalarga asoslanib, men tahlil qilaman, o'z xulosalarimni chiqaraman va faqat o'zimga ishonaman.

Men 100%lik ma'lumotni hech qayerdan ololmayman, lekin xorijiy va onlayn ommaviy axborot vositalari va JSST ishonchli.

Mamlakat miqyosida yagona axborot manbai SSV va davlat organlari bo’lib turibdi, lekin O’zbekiston miqyosida SSV va davlat idoralari aniq, ishonarli va kerakli ma’lumotlarni kerakli hajmda va miqyosda berib boryapti deyolmayman. Jahon miqyosida esa JSST. Lekin baribir ma’lumotlarning shaffofligi hukumatlarning subyektiv yondashuvi ostida qolayotgan masala.

U-Reportyorlarning yarmidan ko'pi (65%i) ularning atrofida COVID-19ga oid yetarli ma'lumot mavjud deb hisoblashadi. U-Reportyorlarning 22%i bunday ma’lumot juda ko'p deb hisoblashadi – ulardan 18%ini erkaklar va 23%ini ayollar tashkil etadi.

Faqat 6% respondentlar bunday ma'lumot yetarli emasligini aytdi, 5% uchun esa bunday ma’lumotlar juda ham kam. “Yetarli emas” yoki “juda ham kam” javob variantlarini tanlagan 11% respondentalardan 8,8% ayollar va 11,1% erkaklardir.

Geografik jihatdan koronavirus haqida ma'lumotga ega bo'lmagan respondentlarning 11%i quyidagicha taqsimlangan:

1.       Buxoro viloyati - 13,8%

2.       Jizzax viloyati - 13,5%

3.       Qashqadaryo viloyati - 12,0%

4.       Namangan viloyati - 11,8%

5.       Toshkent viloyati - 11,5%

6.       Surxondaryo viloyati - 11,3%

7.       Sirdaryo viloyati - 11,2%

8.       Samarqand viloyati - 11,0%

9.       Andijon viloyati - 10,7%

10.   Xorazm viloyati - 10,5%

11.   Qoraqalpog'iston Respublikasi - 9,9%

12.   Farg'ona viloyati - 9,4%

13.   Navoiy viloyati - 9,4%

14.   Toshkent shahar - 7,7%

Qolgan 2% respondentlar javob berishga qiynaldi.

U-Reportyorlarning aksariyati (79%i) COVID-19ga oid ma’lumotlar "juda tushunarli" deb baholashdilar. 18% respondentlar uchun bunday ma’lumot biroz tushunarsiz.

"Boshqa" variantini tanlagan respondentlarning 1%i quyidagi javoblarni yozishdi:

1.       Rus tiliga tezkor tarjimasiz, juda ko'p ma'lumotlar faqat o’zbek tilida.

2.       Odamlarga qanday sharoitda yuqtirilganligi, boshqa odamlarning infeksiyasi haqida prognoz qilinmaganligi haqida batafsil ma'lumot berilmaydi.

3.       Bemorlar to'g'risidagi statistika, ularning mamlakat hududlari bo'yicha geografik joylashuvi to'liq oshkor etilmagan, ba'zi hududlarda odamlar virus tarqalishi to'g'risida yetarlicha ma'lumotga ega emas (masalan, Qoraqalpog'iston Respublikasi).

4.       Ma'lumotlar zerikarli, juda ko'p keraksiz va qarama-qarshi ma'lumotlar beriladi.

5.       Bor manbalardan olingan ma'lumotlar ishonch qozonolmayapti.

U-Reportyorlarning BA’ZI fikrlari:

Mahalliy manbalardan olingan ma’lumotlar 10% yetarli. Qolganlari kerak emas , ko'p marotaba takrorlanishlar, shu bilan birga kerakli yangiliklar yo'q. Asosan men xorijiy manbalardan, xalqaro tashkilotlarning veb-saytlaridan, taniqli shifokorlar tomonidan,  yetarli ma'lumotlar oldim va olyapman.

Men juda ko'p bilishni xohlamayman va ular bitta televizorda doim bir xil yangiliklarni namoyish etishadi. Uning ishonchliligini qanday baholay olaman? Hammasi taqqoslashda keladi. Bir xil yangilikni barcha kanallarda qanday taqqoslash mumkin? Hech qanday.

Ayrim ma'lumotlar bir biriga zid. Xususan, SES e'lon qilgan ma'lumotlar ham. Endi boshlanganda virus haqida boshqacharoq fikrlar aytilayotgan edi. Hozir esa?

Hamma ma'lumot o'zbek tilida ham qabul qilinmaydi. Rasmiy Telegram kanalidagi ma'lumotlar kamdan-kam hollarda rus tilida takrorlanadi, bu esa yangi ma'lumotni tushunishni qiyinlashtiradi.

Covid-19 belgilari haqida ma'lumot yetarli, lekin undan qanday himoyalanish haqidagi ma'lumotlar yetarli emas deb hisoblayman.

Fuqarolar qayerdan va kimdan yuqtirganligini bilish qiziq. Ma'lumotlar faqat kasal bo’lganlar soni to'g'risida ammo ular yuqtirgan joylar to'g'risida ma'lumot berilmaydi! Karantin ichida bo'lganlarmi bular yoki virus allaqachon shaharda yuribtimi????

Yangi holatlar haqida ko'proq ma'lumot berish kerak, shunda aholi bu tibbiyot muassasalaridagi karantin turgan odamlarmi yoki karantinidan tashqarida bo'lgan ko'chada yashovchilar orasida ekanligini tushunishlari kerak.

Ayni virus haqida bo'lsa, butun dunyoda ma'lumotlar bor asosan statistika. To'liq ta’rif berilmagan. Berilayotkan ta’riflar tor doiradagi yetuk mutaxassislar uchun. Keng ommaga tushunarsiz. Ba'zi ma'lumotlarga ko'ra tibbiyot xodimlari va hatto test ham aniq tashxis berolmayapti.

Statistikalar ham ishonarsiz. Albatta dunyo miqyosda. Odamlarga bu kasallikni oqibatini tushuntirish kerak. Hali bu realist va optimist odamlar bu kasallikni his qilolmayapti. Shuning uchun hali ham ko'chada odam bor. Pеssimistlar bo'lsa, ovqat g'amlash bilan ovora. Hatto ular ham atrofida bor ekanligini tushunmayaptilar.

Yetarlicha vahima uyg‘otilmagani uchun odamlar ortiqcha xotirjamlikka berilgan deb hisoblayman.

O'zbekiston Respublikasi Sog'liqni saqlash vazirligi tomonidan to'liq bo'lmagan ma'lumotlar beriladi, ular yangi yuqtirganlar, ular qayerda yashaydilar, kim yuqtirgan bo'lsa, ular shaharning qaysi qismida ekanliklari va ularga aralashmaslik yaxshiroqdir. Ba'zi quruq raqamlar foydasiz.

Men Qoraqalpog’iston Respublikasida istiqomat qilaman. Manimcha Bizning hududda yetarlicha kasallangan odamlar haqida ma'lumotlar berilmaydi.

Ishonchli emas. Ma’lumot juda ko'p. Noto'g'ri ma'lumot juda ko'p! Va odamlar aqldan ozishmoqda. Fanatik ravishda turli xil voqealarni o'ylab topishmoqda, vahima qo'zg'ashmoqda, o'z boshlari bilan umuman o'ylashmayapti!

Shuningdek, qurilayotgan ob’ektlar - yuqumli kasalxonalar, aniqrog'i tozalash tizimlari haqida to'liq ma'lumot yo'q. Shartlar va shartlar.

Hamma kanallarda koronavirus haqida gapirilmoqda qayerga olsang, shu mavzu radioda ham, ma’lumot haddan tashqari koʻp undan koʻra odamlani oʻziga jalb qiladigan kino koʻrsatuvlarni koʻpaytirish kerak shunda koʻchaga chiqish kamayadi toʻg’ri tushunish kerak, men oʻzim ham zerikib ketdim. Zerikkanda koʻchaga chiqadigan odatim bor oʻylashimcha, bitta menda bunaqa boʻlmasa kerak.

Respondentlarning 1/4 qismi COVID-19 koronavirusiga oid hamma narsani bilishini aytishdi. Biroq, virus haqida afsonalar (17%), virusga shubha tug'ilganda nima qilish kerakligi (16%) va himoya choralari (12%) haqida ko'proq bilishni istaganlar ham bor.

"Boshqa" variantini tanlagan U-Reportyorlarning 7%i quyidagi ma'lumotlarni olishni xohlashadi:

1.       Yuqoridagi barcha javoblar.

2.       Virusning kelib chiqishi, uning inson salomatligi uchun oqibatlari, virusning tarqalishida aybdor bo'lganlar, virus haqida ma'lumot va uning boshqa viruslardan farqi to'g'risida to'liq ma'lumot.

3.       Vaksinalar va dorilar ishlab chiqilmoqda va ular qanchalik samarali (ularni kim ustida sinovdan o'tkazishyapti -  odamlarda yoki hayvonlarda, qanday yomon ta'siri bo'lishi mumkin, emlash uchun salbiy tomonlari), tadqiqotlardagi yangiliklar, virus infeksiyasini yuqtirishda immunitetning o'rni.

4.       Bemor / tuzalgan / kasallanganlarning joylashuvi (infeksiyani mintaqaviy taqsimlanishi) bo'yicha yangilangan statistika, bemorlarning holati va davolanish jarayoni to'g'risida batafsil ma'lumotlar, shuningdek yuqtirganlarning ishonchli harakatlanish yo'nalishlari (nafaqat tanlab olingan joylar), kasal bo'lgan odamlar tarixi.

5.       Koronavirusning iqtisodiyotga ta'siri (statistika va bozor ma'lumotlari bilan), karantin zonalarini joylashuvi haqida ma’lumot.

6.       Bizning hayotimizda aks ettirilgan qonunlar va davlatning har qanday tartibga solishdagi o'zgarishlar (mahalliy va xalqaro).

7.       Koronavirus tarqalishining bir qismi sifatida uning qancha vaqt mobaynida tugashini bashorat qilish.

8.       Rus tilida ma'lumotlar.

9.       Respublikaning moddiy-texnik holati, kamchiliklar, butun aholiga karantin joriy etish rejalari.

10.   Batafsil va doim yangilanayotgan statistika.

U-Reportyorlarning yarmidan ko'pi (51%) koronavirusga oid ma'lumotlarni shifokorlar va tibbiyot xodimlari bersa ishonchliroq bo’lishini aytishgan. Ishonch darajasi bo'yicha ikkinchi o'rinda – 34% bilan davlat idoralari vakillari.

"Boshqa" javob variantini tanlagan respondentlarning 4%i COVID-19ga oid ma’lumotlarni olishda quyidagi manbalarga ishonadilar:

1.       Virusolog-tadqiqotchilar, professorlar, olimlar, biologlar, mustaqil ekspertlar, epidemiologik tadqiqotlarga ixtisoslashgan tashkilotlar va institutlar, va boshqa tor ixtisoslashgan mutaxassislar.

2.       Turli manbalardan olingan ma'lumotlarning qiyosiy tahlili, shaxsiy dalillarni tekshirish.

3.       Telegram rasmiy kanali @koronavirusinfouz.

4.       Bloggerlar (@bektemirov_channel, Davletov_uz).

5.       Kimga ishonishni bilmayman.

6.       Din yetakchilari.

7.       Koronavirusni allaqachon yuqtirib va tuzalib ketgan odamlar.

8.       Chet el ommaviy axborot vositalari (BBC, CNN).

Izoh: Soʻrovlar natijasida olingan maʼlumotlar UNICEFning fikrini aks ettirmaydi, reprezentativ maʼlumotlar hisoblanmaydi va ushbu U-Report so’rovida qatnashgan 11491 respondentlarning fikri.