|
|
|
|
U-Report O'zbekistondagi bola huquqlari bo'yicha Ombudsman (OMBUDSMAN) va UNICEF bilan birgalikda yoshlar o'rtasida so'rov o'tkazdi.
So'rovning maqsadi: COVID-19 ning
migratsiyaga boq’liqligi bor bolalarga ta'sirini o'rganish.
Ma'lumotlar ishlatilishi: Hukumatga
bolalarga karantin choralarining mumkin
bo'lgan xavf va oqibatlarini kamaytirish bo'yicha takliflar ishlab chiqish.
So'rov geografiyasi: O'zbekistonning barcha hududlari
Respondentlar soni: 8000 dan ortiq U-Report
foydalanuvchilari.
|
SO’ROVNING ASOSIY HULOSALARI:
1.
66% respondentlarning oila a'zolari oxirgi 1,5 yil davomida chet elda ishlamagan. Shuningdek,
22%i oila a'zolarining bir qismi hozirgi paytda chet elda ishlashayotganini
qayd etgan. 2.
Chet elda yaqinlari bor respondentlarning
50%ida "otasi", 18%ida "aka/uka/opa/singlisi", deyarli
9% respondentlarning esa ota-onasi
ishlaydi. 3.
Respondentlarning fikriga ko'ra,
pandemiya davrida bolalarni tarbiyalashning eng keng tarqalgan 3 usuli
quyidagilardir: hotirjam tushuntirish – 36%, ko'chaga chiqishni taqiqlash – 15%
va yaxshi xulq uchun mukofotlash – 11%. 4.
Qarindoshlari chet elda ishlayotgan
respondentlar, pandemiya davrida tarbiyalash usuli sifatida "hotirjam tushuntirishni" (45%) chet
elda qarindoshlari ishlamaydiganlarga (34%)
nisbatan ko’proq tanladi. 5.
Respondentlarning fikricha va
javoblar tahliliga ko'ra, onalar migratsiyaga
aloqador bolalarni (23%) migratsiyada yaqinlari bo'lmagan bolalarning onalariga
nisbatan (15%) ko'proq jazoladilar. 6.
Tarbiyaning salbiy usullariga duch
kelganlarning 54 foiziga ko'ra, bu jazo choralari "pandemiya
paytidan" boshlangan, faqat 1/3 qismi "har doim" bo’lganligini
ko'rsatdi (31%). 7.
Respondentlarning fikriga ko'ra,
bolalar qiyin vaziyatlarda eng ko’p "ona
va otadan" (48%) va "onalar" (22%) dan yordam olishni
xohlashadi. 8. 35.9% respondentlar o'tgan yil davomida o'zlarining
kayfiyatini "tez-tez o’zgarib turdi" deb baholagan. Respondentlarining 20%
“a’lo” va 16% "yaxshi" variantlarini tanladi. 9. Shu
bilan birga, ularning kayfiyatini baholashda jinsiy nisbat farqlari mavjud:
kayfiyatning tez-tez o'zgarishi qizlarda ko'proq qayd etilgan (41%) – o’g’il
bolalarga nisbatan (31%). 10. Migratsiyaga aloqador respondentlar sog'lig'ini mehnat
migratsiyasida qarindoshlari bo'lmaganlarga qaraganda biroz yomonroq
baholaydilar. Masalan, "yomon" va "juda yomon"
variantlari migratsiyaga aloqasi yo’q respondentlarning 5% tanlangan bo’lsa;
qarindoshlari chet elda ishlaydigan respondentlarning 9% xuddi shunday
variantlarga ovoz bergan. |
Eng ko'p
respondentlar Toshkent shahriga (13%), Samarqand (11%) va Farg'ona
viloyatlariga (10%) to'g'ri keldi. Eng kam respondentlar Sirdaryo (3%) va
Navoiy viloyatidan (5%) ishtirok etdilar. Respondentlarning faqat 0.4% o'z
hududini ko'rsatmadi.
Respondentlar orasida jins nisbatida qizlar 39% ni tashkil etdi, o’g’il bolalar esa 61% ni tashkil etdi.
So'rovning maqsadli
guruhi 14 yoshdan 18 yoshgacha bo'lgan O'zbekiston yoshlari edi. Barcha
respondentlardan 1800 dan ortiq respondentlar ushbu toifaga kirgan, ularning
javoblari asosida ushbu so'rovnoma tahlili tuzilgan.
Respondentlarning 2/3
qismi oxirgi 1,5 yil mobaynida ularning oila a'zolaridan hech biri chet elda
ishlamagan deb javob berdi. Respondentlarning
9 foizi ularning oila a'zolari oxirgi 1,5 yil davomida chet elda ishlaganligini
ko’rsatdi. Shuningdek, 22% ularning
oila a'zolaridan kimdir hozirda chet
elda ishlayotganini ta'kidladi.
Respondentlarning 49%ida "otasi", 18%ida "aka/uka/opa/singlisi", deyarli 9%ida ota–onasi horijda
ishaydi, 6% respondentlarning onasi mehnat migratsiyasida. Hududlardagi respondentlarning
(Toshkent shahridan tashqari barcha hududlar) javoblari natijalari umumiy natijadan
sezilarli darajada farq qilmadi. Shunday qilib, hududlar uchun eng keng
tarqalgan javoblar "ota" (52%), "aka/uka/opa/singil" (19%)
va "ota-ona" (8%) edi.
Respondentlarning
javoblariga ko'ra, pandemiya davrida bolalarni tarbiyalashning eng ommabop 3 usuli quyidagilardir: hotirjam
tushuntirish - 36%, tashqariga chiqishni taqiqlash - 5% va yaxshi xulq -
atvorni rag'batlantirish – 11%.
Jinsiy farqlar nuqtai nazaridan, yoshlarning ba'zi javoblari bir - biridan unchalik farq qilmadi, masalan: qizlarning 39%i va o'g'il bolalarning 33%i "xotirjamlik bilan tushuntirishgan", "yaxshi xulq –atvorni rag’batlantirishgan” – qizlarning 9%i va o’g’il bolalarning 12%i, hamda “baland ovoz bilan baqirishgan” javobini qizlarning 4%i o'g'il bolalarning esa 3%i tanladi.
Yoshlar o'rtasidagi javoblar
O'zbekistondan tashqaridagi qarindoshlarining ish omiliga ko'ra alohida tahlil
qilindi. Eng keng tarqalgan javoblar "xotirjamlik
bilan tushuntirish", "tashqariga
chiqishga taqiqladik" va "yaxshi xulq uchun mukofotlash" bo’ldi. Qarindoshlari
chet elda ishlaydigan respondentlar (45%)
chet elda qarindoshlari bo'lmaganlarga (34%) nisbatan
ko’proq pandemiya paytida
tarbiyalash usuli sifatida “xotirjam tushuntirishni”
tanladi. Shuningdek,
chiqishni taqiqlash
kabi tarbiya
uslubida farqlar
aniqlandi: qarindoshlari
chet elda ishlaydigan respondentlarda 10%,
chet elda qarindoshlari bo’lmagan respondentlarda 16%.
Quyidagi
javoblarni tanlagan
respondentlar uchun: "Gaplashmaslik",
"Baqirish", "Silkitib,
quloqlardan tortish", "Haqorat qilish/xo'rlash",
"Ko'chaga chiqishni taqiqlash", "Kaltaklash", "Imtiyozlardan mahrum
qilish","Telefonni olib qo'yish"
va Boshqalar qo'shimcha savol berildi -" Har doim shunday muomala qilinadimi yoki koronavirus pandemiyasi
paytidan boshlanganmi?" Tahlil natijalari shuni ko'rsatadiki,
ko'pchilik uchun bunday tarbiya usullari "pandemiya
paytidan" (55%) boshlangan, 1/3 qismida esa "doim" bo'lgan (31%).
"Har doim"
javobini tanlash asosan qarindoshlarining mehnat migratsiyasi holatiga bog'liq
ekanini ko’rsatdi. Shunday qilib, hozirda qarindoshlari mehnat migratsiyasida bo'lgan
bolalar orasida bu tez-tez uchragan (40%), qarindoshlari chet elda
ishlamaydiganlar orasida – 29% hollarda uchragan.
"Sizningcha, bolalar kimdan qiyin vaziyatda yordam olishni xohlar edilar?" degan savolga jinsi bo'yicha
ajratilganda quyidagi natijalar olindi:
|
Hamma (%) |
Qiz bolalar (%) |
O’gi’I bolalar (%) |
|
|
Ota-ona |
48.0 |
48.7 |
47.3 |
|
Ona |
21.6 |
25.7 |
17.0 |
|
Ota |
6.1 |
4.2 |
8.3 |
|
Aka/Opa |
4.8 |
4.2 |
5.4 |
|
Bilmayman |
4.7 |
4.1 |
5.4 |
|
Boshqa |
4.2 |
4.5 |
3.8 |
|
Bobo/Buvi |
3.9 |
2.8 |
5.0 |
|
Sinfdoshlar |
2.6 |
2.4 |
2.9 |
|
Shifokorlar |
2.0 |
1.8 |
2.1 |
|
O’qituvchilar |
1.5 |
1.2 |
1.9 |
|
Militsiya |
0.4 |
0.3 |
0.6 |
|
Qo’shnilar |
0.2 |
0.1 |
0.3 |
Tahlil natijalariga
ko'ra, respondentlar, asosan, qiyin
vaziyatlarda "ota-ona" (48%) va "ona"dan (22%) yordam
olishni xohlashadi. Shu bilan birga, "ota" javobi respondentlar
orasida atigi 6% ni tashkil qilgan. Respondentlarning 2% dan kamrog'i "o'qituvchilar",
"shifokorlar" kabi javoblarni tanlagan. "Qo'shnilar" va
"militsiya" variantlarining har biri 0% ko’rsatdi.
Muhojirlarning
farzandlari va oila a'zolari chetda ishlamaydigan bolalar o'rtasidagi javoblar tahlili ba'zi farqlarni ko'rsatdi.
-
Muhojirlarning bolalari orasida "Ota-ona" (38%), "Ona" (28%) va
"Ota" (9%),
- Migratsiyada
qarindoshlari bo'lmagan bolalar orasida xuddi shu javoblar quyidagicha
taqsimlandi: "Ota-ona" (52%), "Ona" (19%) va "Ota"
(5%).
Eng kam tarqalgan javoblar
"o'qituvchilar", "sinfdoshlar", "shifokorlar",
"qo'shnilar" va "militsiya" bo’ldi.
Respondentlarning aksariyati o'tgan yilgi kayfiyatini "tez-tez o’zgarib turgan" (36%), yana 20%i "a'lo", 16%i kayfiyatini "yaxshi" deb baholagan.
Tahlil shuningdek, ularning kayfiyatini baholashda
jinsiy nisbat farqlarini ko'rsatdi: tez-tez kayfiyat o'zgarishi o'g’il bolalarga
(31%) nisbatan qizlarda kuzatilgan: 41%. Qiz bola respondentlarning kamroq
qismi "a'lo" va
"yaxshi" kayfiyatni qayd etgan:
"a'lo" (18%)? o'g'il bolalarning (22%) ga nisbatan; yoki "yaxshi" 13%, o'g'il bolalarning 18%ga nisbatan. So'nggi
1,5 yil mobaynida o’g’il bolalarning 1,3%i va qiz bolalarning 1,2%i o'z
kayfiyatini "yomon" deb baholagan.
So'rov natijalariga ko'ra, qarindoshlarning
mehnat migratsiyasi maqomi respondentlarning kayfiyatiga sezilarli ta'sir
ko'rsatmaydi.
Shuningdek, respondentlarga "Umuman
olganda, sog'lig'ingizni qanday baholaysiz?" degan savol berildi, unga
respondentlar "yaxshi" (38%), "a'lo" (32%) va
"o'rtacha"(24%) deb javob
berishdi. Qizlar va o’gil bolalarning "a'lo" va "o'rtacha"
javob variantlarida jins jihatidan
sezilarli farqlar mavjudligini ko’rsatdi:
27,4% - 36,3%ga qarshi, 27% qizlarda va 20,8% yigitlarda.
Respondentlar salomatligini baholashda qarindoshlarning mehnat migratsiyasi maqomi ta'siri haqidagi savol natijalari shuni ko'rsatdiki, migratsiyaga aloqador respondentlar o'z sog'lig'ini mehnat migratsiyasi ta’sirida bo’lmaganlarga qaraganda bir oz yomonroq baholaydilar.
Misol uchun, "yomon" variantini tanlagan respondentlarning ulushidagi
farq: bu variantni qarindoshlari chet elda ishlamaydigan respondentlarning 5%i va
qarindoshlari chet elda ishlayotganlari 8%i tanladi.
Izoh: So'rovnomalar natijasida olingan ma'lumotlar YUNISEFning fikri emas,
reprezentativ hisoblanmaydi va U-Reportning ushbu so'rovida ishtirok etgan respondentlarning
fikrlarini aks ettiradi.
