|
|
|
|
U-Report BMTning giyohvand
moddalar va jinoyatchilikka qarshi kurashish boshqarmasi (UNODC) bilan hamkorlikda
yoshlar orasida soʻrov oʻtkazdi. Soʻrov UNODC, Yoshlar Ittifoqi, Yoshlar ishlari agentligi,
UNDP va YuNESKO (UNESCO) hamkorligida amalga oshirilayotgan Tinchlikparvarlik
loyihasi doirasida amalga oshirildi.
Soʻrov maqsadi: talabalarning korrupsiyaga nisbatan munosabatini va OTMlarda (oliy
ta’lim muassasasi) korrupsiya holatini o’rganish. Soʻrov
geografiyasi:
Oʻzbekistonning
barcha viloyatlari Respondentlar soni: 9227 U-Report foydalanuvchilari. 61% respondentlar OTM
talabasi bo’ldi va ulardan 53%i boshlangʻich bosqichlarga toʻgʻri keladi.
|
SOʻROVNING ASOSIY XULOSALARI: 1. Talabalarning deyarli 40%i korrupsiya pul va sovg'alar
berish bilan cheklanib qolmaydi deb hisoblaydi, ular savolda keltirilgan
barcha variantlarni korrupsiya deya e’tirof etdilar. Respondentlarning
27%i korrupsiya deganda faqat naqd pul koʻrinishida
pora berish deb tushunadi. 2.
OTMda korrupsiya
nima degan savolga – tahminan 35%ga yaqin soʻrov ishtirokchilari qimmatbaho sovg'alar berish
variantini tanlamadi. 3.
Respondentlarning
40 foizidan OTMda pora talab qilishganni bo’lishdi. 22% respondentlar esa
OTMda korrupsiya holatlarini eshitmagan va ko'rmagan. 4. 40%
respondentlarning fikriga koʻra, talabalar
o'zlari korrupsiya holatlarini keltirib chiqaradi. Yana 23%i o'qituvchilarni va
9%i universitet ma’muriyati xodimlarini bunda ayblaydi. 5. OTMlardagi
korrupsiyaning asosiy sabablari siftida quyidagilar nomlandi: ta’lim
berishdagi past sifat (22%), "talabaning dangasaligi" va
"shakllangan an'ana" (14% har bir variant uchun) va, uchinchi
o'rinda, "oʻqishga
ishtiyoqning yoʻqligi"
(12%). 6. 46% talabalar OTM rahbariyati korrupsiyaga qarshi
kurashmoqda deb hisoblaydi, 30% respondentlar esa bu haqda hech qanday ma’lumotga
ega emaslar. 7.
Shu bilan
birga, talabalarning 32%i OTM rahbariyati tomonidan olib borilayotgan
korrupsiyaga qarshi choralar natija bermayapti, deb hisoblaydi. Talabalarning
25%i ushbu choralar faqat qisman samara berishini va yana 8 foizi bunday
choralar faqat vaqtinchalik samara berishini ta’kidlaydi. 8. Respondentlarning
fikriga ko'ra, oliy ta'lim tizimidagi korrupsiya darajasini pasaytirish
bo'yicha eng samarali choralar: huquqiy savodxonlikni oshirish (21%) va oʻqituvchilarning ish haqini oshirish (20%). Shuningdek,
36% talabalar imtihon qilish uslublariga yangilik kiritish kerak degan
fikrda.
|
Oliy ta’lim tizimidagi korrupsiya yuzasidan oʻtkazilgan soʻrovda qatnashgan 9227 U-Reportyorlarning 5642 nafari
talabalardir, bu barcha respondentlarning 61 foizini tashkil etadi. Hozirda
talaba bo'lmaganlar (respondentlarning 39%) faqatgina birinchi va oxirgi
savollarga javob berishdi, chunki boshqa savollarga javob berish uchun bevosita
oʻquv jarayonlarida ishtirok etish talab etildi.
Soʻrov O'zbekistonning
barcha viloyatlarini qamrab oldi. Ishtirokchilarning aksariyati Fargʻona
viloyati (12%) va Toshkent shahridan (11%) boʻlgan boʻlsa, eng
kami Jizzax (4%) va Sirdaryo (3%) viloyatlariga toʻgʻri keldi.
Gender jihatidan yigitlar respondentlarining koʻpchiligini (59%) tashkil qildi.
Soʻrov ishtirokchilarining aksariyatini boshlangʻich bosqichlardagi talabalar tashkil etdi (talabalarning 53%i). Soʻrov natijalariga koʻra, OTMdagi oʻqish davomiyligi va tajribasi TMdagi korrupsiyaga boʻlgan munosabatga ta’sir koʻrsatadi. Shuning uchun ma’lumotlar ta’lim pogʻonalari bo'yicha ham tahlil qilindi. Shu bilan birga, faqatgina ba’zi savollarga javob berishda hududlararo va gender farqlari kuzatildi.
Talabalarning 27%i baho uchun pul berishnigina korrupsiya deb hisoblaydi. 1-2 bosqich talabalarining
31%i shunday fikrda.
Magisratura va aspirantura talabalarining faqat 17%i korrupsiya faqatgina naqd pul
koʻrinishida boʻladi deb hisoblaydi.
Respondentlarning atigi 18.1% pul bilan birga qimmatbaho sovgʻalarni berishni korrupsiya deb
biladi.
Respondentlarning deyarli 40 foizi korrupsiya
faqat pul va sovg'alar bilan cheklanib qolmasligini ta'kidladi – aksariyat respondentlar barcha
keltirilgan variantlarni korrupsiya deya e’tirof etishdi. Shuni ham ta'kidlash
joizki, 1-2 bosqich talabalarining 1/3
qismi ushbu tushunchani qo'llab-quvvatlaydi. Barcha keltirilgan variantlarni
korrupsiya deb tushunadigan talabalar ulushi bosqich bilan birga oʻsib boradi. Shunday qilib, magistrant va
aspirantlarning yarmidan koʻpi ushbu fikrga
qoʻshilishadi.
Shuningdek, gender jihatdan yigitlarning 45 foizi va qizlarning 32 foizi
barcha variantlarni korrupsiya deb hisoblagan. Hududlar kesimida esa Jizzax
viloyatidagi respondentlarning 51% bu fikrni qoʻllab-quvvatlasa, Qoraqalpogʻiston
Respublikasida esa 27% respondentlargina bunday oʻylaydi.
MA’LUMOT: Korrupsiya – o'zi
yoki boshqalar manfaatlari uchun o'z lavozimidan noqonuniy foydalanish
(suiiste’mol qilish), shuningdek, bunday imtiyozni noqonuniy berish.
Ya’ni birovga baho evaziga
tushlik uchun hisoblarini to’lab yurish, yoki ishlashga majbur qilinish ham
korrupsion holat bo’lishi mumkin.
Pora berish ham noqonuniy
hisoblanadi va jarima yoki 5 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan
jazolanadi. Pora bergan shaxs, agar u pora berishga majbur qilingan bo'lsa yoki
u 30 kun ichida o'z ixtiyori bilan tan olsa, javobgarlikdan ozod qilinadi.
"Boshqa" javob variantini koʻrsatgan 4.3% respondentlar quyidagilarni yozdilar:
· Baho yoki boshqa manfaatni koʻzlagan holda amalga oshirilgan, oʻqishdan tashqari, har qanday hatti-harakat
korrupsiya hisoblanadi
·
Tanish-bilishni
aralashtirish, nepotizm
·
OTM rahbariyati tomonidan byudjet mablagʻlarini koʻzda tutilmagan maqsadlarda sarflanishi
· OTMda korrupsiya holatlariga duch kelmagan.
Oʻrta hisobda respondentlarning
40%i ulardan pora berishni talab qilishganini ta’kidladi. Yuqori bosqich talabalari bunday holatlarga koʻproq guvoh boʻlishgan. Respondentlarning 19%i baho olayotgan chogʻda ulardan pora talab qilinganligini ta’kidladi.
3-4-bosqich talabalarining 26%i aynan sessiya paytida korrupsiyaga duch
kelganliklari aytib oʻtishdi.
Respondentlarning 1/3 qismidan koʻprogʻi ulardan hech kim pora talab qilmaganini,
lekin bunday holatlar mavjudligini tanishlaridan eshitganini ta’kidladi. 1-2 bosqich
talabalari bu variantni boshqalarga nisbatan koʻproq tanlashdi (42%).
22% respondentlar OTMda korrupsiya holatlariga duch kelmagan va eshitmagan. Ushbu variantni tanlaganlarning ulushi yana 1-2 bosqich talabalari orasida yuqoriroq (28%). Toshkent shahridagi talabalarning 35%i na oʻzlari, na ularning tanishlari korrupsiyaga duch kelganliklarini ta’kidladilar. Buxoro, Qashqadaryo, Fargʻona va Sirdaryo viloyatlarida esa korrupsiya haqida eshitmagan talabalar ulushu faqatgina 16% tashkil qiladi.
Soʻrov ishtirokchilari ta’kidlaganidek, koʻp holatlarda aynan talabalarning hatti-harakatlari
korrupsiyani keltirib chiqaradi. Qizigʻi shundaki, 1-2
bosqich talabalari va aspirantlarning 40 foizdan ortigʻi bu fikrga qo'shiladi, 5-bosqichdan yuqori oʻqiydigan talabalarning 25
foizigina bunga qoʻshilishadi.
Talabalarning 23 foizi korrupsiyaning
bosh tashabbuskorlari – o'qituvchilar degan fikrda. Bu
fikrni aspirantlarning ozchiligi qoʻllab-quvvatlaydi; aksariyat hollarda aspirantlar oʻqituvchilar bilan yaqinroq aloqalarga ega bo’lganligi
va ular ta’lim berish jarayonlariga ham jalb qilinib
turishi sababdir. Shuni ham ta'kidlash joizki,
respondentlarning 14%i OTMlarda poraxo'rlikning bosh tashabbuskorini
nomlashga qiyinaldi. “Boshqa” variantni tanlagan respondentlarning aksariyati esa bu muammoning
mavjudligida ham talabalar va ham oʻqituvchilar
aybdor ekanligini ta'kidladilar.
Aspirantlardan tashqari, barcha toifadagi respondentlarning fikriga koʻra, OTMlardagi korrupsiyaning
asosiy sababi – ta’lim berish sifatining pastligi, respondentlarning oʻrtacha 22%i ushbu variantni tanladi.
Aspirantlar esa bu muammoni yuzaga kelishida
koʻproq talabalarni sababchi
deb biladi. Ularning 19%i talabalarning o'qishga ishtiyoqi yoʻqligi va OTMlarda poraxoʻrlik an'anasi allaqachon shakllanganligini ta’kidlaydi, yana 18 foizi esa talabalarning dangasaligi korrupsiyaga olib keladi deb hisoblaydi.
Boshqa toifadagi talabalarining aksariyati uchun korrupsiyani keltirib chiqaruvchi ikkinchi katta sabab – shakllangan an’ananidir. Bu fikrni qoʻllab-quvvatlaydiganlar ulushi yuqori bosqichda oʻqiydiganlar orasida kattaroq.
Barcha talabalarning deyarli yarmi
OTM rahbariyati korrupsiyaga qarshi kurashayotganligini va korrupsiyaga qarshi
dasturlar amalga oshirilayotganligini ta’kidlaydi. Grafikdan koʻrinib turganidek, ta’lim
bosqichi qanchalik yuqori boʻlsa, bunday oʻylaydiganlar ulushi shunchalik past.
Qizlarning yarmidan koʻpi OTM rahbariyati korrupsiyani yoʻq qilishga urinayotganini ta’kidlasa, yigitlarning 42%i shu fikrda.
Soʻrov qatnashchilarining deyarli
1/3 qismi rahbariyat tomonidan olib borilayotgan korrupsiyaga
qarshi choralar o'z samarasini bermayapti, deb hisoblaydi. Magistratura va
aspirantura talabalarining katta qismi bunday fikrda, 42% va 40% mos ravishda.
Respondentlarning chorak qismi korrupsiyaga qarshi choralar qisman samara
berishini va 8 foizi bunday choralar vaqtinchalik samaraga ega ekanligini ta'kidlaydi.
Respondentlarning faqat 22%i bu choralar korrupsiyani yengishda yuqori
samara berayapti deb hisoblaydi.
Biz, shuningdek, respondentlardan OTMlarda korrupsiya darajasini
pasaytirish uchun qanday choralar qoʻllash kerakligi haqida soʻradik. Ushbu savolga barcha
respondentlar, hattoki talaba boʻlmaganlar
ham qatnashdilar. Respondentlarning aksariyati (21%) huquqiy savodxonlikni
oshirish zarurligini ta'kidladi. Biroq, oliy o'quv yurtlarida uzoqroq
tajribaga ega bo'lgan talabalar korrupsiyani kamaytirish uchun
o'qituvchilarning maoshini oshirish gʻoyasini
koʻproq qoʻllab-quvvatlaydilar
(41%gacha).
Shuningdek, gender boʻyicha
uncha katta boʻlmagan farqlar mavjud.
Masalan, qiz respondentlarning chorak qismi huquqiy savodxonlikni oshirishni
korrupsiyaga qarshi kurashishning eng samarali usuli deb bilsa, yigitlarning 25%i
oʻqituvchilarning ish haqini oshirishni
yoqlaydilar.
"Boshqa" javob variantini koʻrsatgan 12% respondentlar quyidagilarni yozdilar:
·
Sanab
oʻtilgan bir qancha
variantlarni oʻz
ichiga oluvchi chora-tadbirlar kerak
·
Korrupsiyaga
qarshi kurashish boʻyicha qonunchilik
va huquqiy tizimni kuchaytirish
·
Innovatsion texnologiyalarni joriy qilish orqali ta’lim sifatini oshirish
·
Oliy ta’lim tizimida dinning rolini oshirish
·
Bu tizimdan korrupsiyani yoʻq qilishning iloji yoʻq.
Izoh: Soʻrovlar natijasida
olingan maʼlumotlar UNICEFning
fikrini aks
ettirmaydi, reprezentativ
maʼlumotlar
hisoblanmaydi va
ushbu U-Report so’rovida qatnashgan
respondentlarning fikrini
aks ettiradi.
