Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi tomonidan tashkil etilgan so'rovning maqsadi yoshlarning korrupsiyaga qarshi kurashdagi ishtirokiga munosabatini aniqlash bo‘lgani sababli, 7 dan 35 gacha bo'lgan yoshlar tanlangan. Shunday qilib, ushbu so'rovda ishtirok etganlar soni 16 189 nafarni tashkil qildi[1].

Respondentlarning o'rtacha yoshi 21.5 yoshni tashkil etdi. Bundan tashqari, respondentlar 7-15 yoshgacha, 16-25 yoshgacha va 26-35 yoshgacha bo'lgan yosh guruhlariga bo'lingan. 16-25 yoshdagi respondentlar ko’pchilikni tashkil etdi – 68.8%. 

So'rovda ishtirok etgan barcha respondentlar orasida gender nisbatida ayol vakillari respondentlarning taxminan 39%ni, erkak vakillari esa 61%ni tashkil qildi.

Respondentlarning ko’pchiligi Navoiy (17%), Samarqand (11%) va Buxoro viloyatlariga (9%) to'g'ri keldi. Eng kam ishtirokchilar Sirdaryo, Toshkent va Jizzax viloyatlaridan bo’ldi – 3% va 4% dan tog’ri keldi.

So'rov natijalari shuni ko'rsatadiki, qatnashgan yoshlarning faqat 51%i korrupsiyaning mohiyatini to'g'ri tushunishadi.  Jins jihatidan, natijalar biroz farq qiladi, erkak respondentlarning 53%i va ayol respondentlarning 48%i "korrupsiya"ning to'liq ma'nosini biladi.

Respondentlarning 2%i bu tushuncha bilan tanish emasligini ko'rsatdi, yana taxminan 5%i korrupsiya faqat "pora olish" deb hisoblaydi. 2,3,4,5 variantlarini tanlaganlar - 23%ni tashkil etadi, javoblar quyidagilarni o'z ichiga oladi: pora olish, ishlarni tanish-bilish orqali hal qilish, byudjet pullarini o'g'irlash, lavozimni suiiste'mol qilish, pora berish variantidan tashqari.

Ushbu savol U-Reportning Antikorrupsion agentligi bilan 2020 yilda o’tkazilgan so’rovda ham bor edi:

Bundan tashqari, "Siz korrupsiya deganda nimani tushunasiz?" savoli har bir hudud kesimida tahlil qilindi. Natijalar shuni ko'rsatdiki, Toshkent shahrida yoshlar korrupsiyaning mohiyatini eng yaxshi tushunishadi (62%). To'g'ri variant quyidagi variantlarni o'z ichiga oladi: pora berish, pora olish, ishlarni hal qilishda tanishlardan foydalanish, byudjet pullarini o'g'irlash va lavozimni suiiste'mol qilish.

Shuningdek, Farg'ona va Toshkent viloyatlari yoshlari "korrupsiya"ning mazmun-mohiyatini yahshi tushunib, javoblar 58% va 55%ni  tashkil qildi. Korrupsiya tushunchasiga to’g’ri javob berish bo’yicha ang past ko’rsatkich – Jizzax viloyati respondentlarida kuzatildi – 37%. Shu bilan birga, aynan shu viloyat respondentlari butun mamlakat kesimida – “pora olish” korrupsiya ekanligiga eng yuqori foizlarni berdi – 14%.

Respondentlar korrupsiyaga qarshi kurashish uchun eng mas'ul top-3 variantlarni belgiladilar:

1)       «Korrupsiyaga qarshi agentlik» (33%)

2)      «Men o’zim» (27%)

3)      «Huquqni muhofaza qilish idoralari» (11%).

Eng kam javoblar Prezident Ma'muriyati, sud organlari va ommaviy axborot vositalari/bloggerlar – 3%, 2% va 1%  tashkil etdi.

"Boshqa" variantiga o'z vjavoblarini bergan respondentlarning 9%i:

- har bir insonning o'zi

- jamoat nazorati

- mamlakat aholisi

- jamiyat

- mamlakatning barcha fuqarolari

- hamma davlat organlari.

Shuningdek, so‘rov natijalari shuni ko‘rsatdiki, respondentlarning 56%i korrupsiyaga qarshi kurashda ishtirok etayotganini his qiayotlgan bo‘lsa, yana 36%i salbiy javob bergan. Gender bo'yicha qizlar korrupsiyaga qarshi kurashda o'zlarining ishtirokini yigitlarnikiga (54%) nisbatan bir oz ko'proq his qilishadi – 59%.  

So‘rov ishtirokchilarining 53%i korrupsiya holatlari haqida xabar berishga tayyor. Biroq, 29%i agar anonimlik saqlansagina, korrupsiya haqida xabar berishga tayyor. Respondentlarning 6%i korrupsiya jinoyatlari haqida xabar berishdan qo'rqaman, deb javob bergan.

Shuningdek, respondentlarning atrofidagilarini pora olish/pora berishga bo'lgan munosabati o'rganildi. Respondentlarning 46%i yaqin atrofidagilari poraga nisbatan salbiy munosabatda ekanligini ko'rsatdi. Shu bilan birga, 18% respondentlarning yaqin atrofidagilari pora olish / pora berishga ijobiy (umuman olganda qarshi emas) munosabat ko’rsatgan.

Shuningdek, biz yoshlardan pora berishga nima to‘sqinlik qilishi mumkinligini so‘radik.

         Respondentlarni pora berishdan to'xtatadigan 4 ta asosiy sabablar quyidagilar:

1)      Diniy e'tiqodiga zid ekanligi – 26%

2)      Noqonuniyligi – 25%

3)      Qadriyatlarga/tarbiyaga zid ekanligi – 16%

4)      Jinoiy jazodan qo'rqishi – 9%.

Bundan tashqari, poraning noqonuniyligi ayol respondentlarni pora berishdan yigitlarga nisbatan bir oz ko'proq to'xtatadi: 29% ayollar va 23% erkaklar. Diniy e'tiqodlar qizlarga qaraganda o'g'il bolalarga ko'proq ta'sir qiladi: 28% erkaklar va 23% ayollar bu variantni tanlashdi.

Respondentlarning taxminan 9%i, agar boshqa iloji bo‘lmasa, pora berishdan hech narsa to‘xtatmaydi, deb javob bergan. Shu bilan birga, bu variantga yigitlar qizlarga (6%) qaraganda bir oz ko'proq (9%) ovoz bergan.

Respondentlarning yana 7%i “Boshqa” javobini tanladi va o‘z fikrini yozdi:

- mavjud davlat siyosatini o'zgartirishdan qo'rqish

- asab tizimini / barqarorlikni buzish

- sog'lom raqobatni qo'llab-quvvatlashi.

 _______________________________________________________________

Shuningdek, biz respondentlardan yoshlarni korrupsiyaga qarshi kurashga yanada samarali jalb etish borasidagi fikrlarini so‘radik. U-Reportyorlar yoshlarni ushbu jarayonga eng yaxshi jalb qilishning top-4 ta usulini belgiladi:

1)      Yoshlar bilan korrupsiya oqibatlarini muhokama qilish (18%)

2)      Korrupsiyaga qarshi kurashish aksiyalarini o’tkazish (17%)

3)      Korrupsiyaga qarshi kurashish loyihalari uchun grantlar e'lon qilish. (15%)

4)      Korrupsiyaga qarshi kurashish ishlariga ko'ngillilarni jalb qilish (11%).

Respondentlarning 15% o'z javoblarini berdi, jumladan:

- bolalikdan korrupsiyaning oqibatlarini tushuntirish

- korrupsionerlarga nisbatan qonunni kuchaytirish

- korrupsiyaga qarshi yangi tizimni barpo etish

- savodsizlikni yo'q qilish

- diniy e'tiqodlardan foydalanish yoki maktablarda islomiy fanlarni joriy etish

- yoshlarni korrupsiyaga qarshi kurashish ruhida tarbiyalash va hokazo.

U-REPORTYORLARNING AYRIM FIKRLARI:

«Korrupsiya bilan bog'liq zararni yorqin misollarda aniq ko'rsatish va korrupsiyaning zarari kelajakni barbod qilish ehtimoli yuqori ekanligini ko'rsatish. Yosh avlodning korrupsiyaga qarshi immunitetini shakllantirish».

«Yoshlar uzluksiz o‘rganishi, bilim olishi kerak, shunda ular o‘z bilimlaridan hamma joyda foydalanishlari mumkin bo‘ladi. O‘qimagan, bilim olmagan odam pora beradi».

 «Nazoratni kuchaytirish, shuningdek, televideniyeda korrupsiyaga qarshi dasturlarni ko'rsatish».

 «Korrupsiyaga qarshi kurashda hamma birgalikda harakat qilishi kerak. Yoshlar yoshligidanoq korrupsiyaga qarshi kurashishga tayyor bo‘lishi kerak. Shunda biz kelajagi porloq davlat qura olamiz!

46% respondentlarning fikricha, yoshlarni korrupsiyaga qarshi kurashga jalb etish darajasini oshirish O‘zbekistonda korrupsiya darajasini pasaytirishga yordam beradi. 17% U-Reportyorlar bu savolga salbiy javob berdi: ulardan 6%i bunday ishtirok korrupsiyani kamaytirishga yordam bermaydi, deb hisoblaydilar va 5%dan yoshlar hali tayyor emas yoki qo'rqishadi, deb hisoblashadi.

Izoh: So'rovnomalar natijasida olingan ma'lumotlar YUNISEFning fikri yoki vakillik ma'lumotlari emas, balki U-Reportning shu so'rovida ishtirok etgan respondentlarning fikrlarini aks ettiradi.