U-Report O’zbekiston tibbiyot yo’nalishi talabalari Assotsiatsiyasi (UzMSA – Phenomenon) bilan hamkorlikda va JSST ko’magida O’zbekiston yoshlarining chekishga munosabatini o’rganish maqsadida so’rov o’tkazishdi.

May oyida Butunjahon tamakisiz kun nishonlanadi. Tamaki tutunidan holi bo’lgan jamoat joylari odamlar sog’lig’ini himoya qilishga yordam beradi. So’rov natijalari tamakisiz muhit yaratish haqidagi yoshlar Deklaratsiyasi uchun foydalaniladi.

Qo’shimcha ma’lumot: Tamaki kompaniyalari marketing va reklama uchun yiliga 8 milliard dollardan ko'p mablag'larni sarflashdi, dunyo esa tamaki va passiv chekish ta’siri natijasida 8 million odamni yo’qotdi (Global tamaki epidemiyasi haqidagi JSST bayonoti, 2019 y.). Bu yil Jahon Sog’liqni Saqlash Tashkiloti yoshlarga, tamaki kompaniyalari tamaki va nikotin mahsulotlarini iste’mol qilishda yoshlarni jalb qilishning hiylali usullaridan foydalanishiga e’tibor qaratmoqda.

Shu bilan birga, JSST ma’lumotiga ko’ra tamakining ikkilamchi tutuni (passiv chekish) dunyoda yiliga 1 millionga yaqin odamlarning o’limiga sabab bo’ladi va ulardan, taxminan, 31%i bolalar.

So'rovda mamlakat bo'ylab 10 mingga yaqin respondent qatnashdi, ularning deyarli 40% ayol respondentlardir.

CHEKISHGA MUNOSABAT HAQIDAGI SO’ROVNING ASOSIY NATIJALARI:

1.      Respondentlarning aksariyati (81%) chekish inson salomatligiga jiddiy salbiy ta'sir qiladi deb hisoblaydilar.

2.      U-Reportyorlarning 58%i "passiv chekish" nima ekanligini bilishmaydi.

3.      Asosan, respondentlar "passiv chekuvchi” rolida  ko’chada – 39%, restoranlarda / kafelarda – 18%, ishda – 11% bo'lishar ekan.

4.      Respondent ayollarning mutlaq ko'pchiligi (90%) hech qachon chekmagan, erkaklarning faqat 56%i hech qachon tamaki iste’mol qilmaganligini aytgan.

5.      Respondentlarning 3% ayollari va 12% erkaklar har kuni chekishlarini tan olishdi.

6.      Chekuvchilarning aksariyati poytaxtda, Namangan va Andijon viloyatlarida bo'lib, u yerda respondentlarning 12-13% har kuni tamaki mahsulotlarini chekishlarini ta'kidladilar.

7.      Chekadigan respondentlarning 58%i chekishni tashlash niyati borligini bildirgan. Shu bilan birga, ayollar, erkaklardan farqli o'laroq, ushbu odatdan voz kechmaslikka ko'proq moyil ekanlar – 25%ga qarshi 16%.

8.      Shuningdek, 10% chekishni tashlagan respondentlar nima uchun bunday qilganligini bildirishdi: 50% javoblar – yomon odatni olib tashlashga ongli ravishda intilish.

9.      Chekadigan respondentlar (17%) chekishga undagan sabablarini bildirdi: qiziqish – chekishni boshlashning eng mashhur sabablaridan biri – 33% respondentlar ushbu javob variantini tanlagan; quyidagi javob variantlarini 20%dan to’plashgan: "dam olish istagi" va “do’stlarim chekishgan”.

10.  Respondentlarning aksariyati 75% tamaki tutunidan xoli muhitni yaratish g'oyasini qo'llab-quvvatlamoqda (masalan, bog'larda, kafelarda, jamoat joylarida va transportda).

U-Reportyorlarning aksariyati (81%) chekish inson salomatligiga jiddiy salbiy ta'sir qiladi deb hisoblashadi. Shu bilan birga, erkaklarga qaraganda 8% ko'proq ayollar chekish odamlarga sezirarli zarar yetkazadi deb hisoblashadi.

Erkaklar chekish unchalik salbiy emasligiga va uning sog'liqqa ta'siri bir necha omillarga bog'liqligiga ishonishga moyilroq. Shunday qilib, 3% ko'proq erkaklar bu chekilgan sigaretalar soniga bog'liq deb o'ylashadi. Bundan tashqari, 2%dan ko'proq erkaklar chekishni sog'liq uchun zararli emas deb o'ylashadi.

U-Reportyorlarning o'rtacha 42%i “passiv chekish” nima ekanligini biladilar. Shu bilan birga, respondentlarning 58% bu nima ekanligini bilmasliklarini tan olishdi. Qolgan viloyatlarga  qaraganda Qashqadaryo viloyatida, shuningdek Surxondaryo, Xorazm viloyatlari va Qoraqalpog'iston Respublikasida passiv chekish haqida ko’proq bilishmaydi. Poytaxtda, boshqa barcha hududlarga qaraganda "passiv chekish" haqida ko’proq bilishadi – 59% respondentlar ijobiy javob berishgan.

Ko'pincha respondentlar ko’chada "passiv chekuvchi" bo'lar ekan – 39% holatda. Sirdaryo, Farg'ona va Namangan viloyatlarida, avvalambor, ko’chada “passiv chekish” bilan to’qnashishadi. Toshkent shahrida "ko’chada" variantini tanlagan respondentlarning soni eng kam (28%).

Shu bilan birga, Qoraqalpog'iston Respublikasida, boshqa hududlar bilan taqqoslaganda, kafe va restoranlarda "passiv chekish" ko’proq uchraydi. Navoiy, Jizzax va Buxoro viloyatlarida “passiv chekish” bilan ish joyida to’qnashadiganlar ko'proq.

Erkaklarga qaraganda 10% ko'proq ayollar ko’chada "passiv chekish" bilan duch kelishadi. Kafe va restoranlarda erkaklar ko'proq "passiv chekuvchilar" bo'lishadi – erkaklarning 22% va ayollarning 14% shunday javob berishgan. Bundan tashqari, erkaklar passiv checkuvchi bo’lib ishda ko'proq to’qnash kelishar ekan – 15%, ayollarning esa atigi 6% bunga ish joyida duch kelishmoqda.

"Boshqa" variantini tanlagan respondentlarning 14%i quyidagi joylarda beixtioyor "passiv chekuvchi" bo’lib qolishar ekan:

1.      Hech qayerda – men o'zim chekuvchiman

2.      Hamma joyda, deyarli barcha jamoat joylarida

3.      Avtomobillarda (taksilarda), jamoat transportida (avtobusda), jamoat transporti to'xtash joyida

4.      Do'stlar bilan

5.      Bozorda

6.      Choyxonada

7.      Qarindoshlarnikida

8.      Aslida, men atrofdagi odamlarning chekishiga yo'l qo'ymayman.

Respondent ayollarning aksariyati (90%) hech qachon chekmagan, erkaklarning faqat 56%i hech qachon chekmaganligini aytgan. So'rovda ishtirok etgan ayollarning 3%i va erkaklarning 16%i ilgari chekkanliklarini, ammo hozirda chekishni tashlaganlarini aytishgan. Erkaklarning 10%i ba’zida chekib turishadi, bu ko’rsatkich ayollar orasida 1,8%ni tashkil qiladi.

"Boshqa" javobini tanlagan respondentlarning 2%i quyidagilarni yozgan:

1.      Vaziyat va sharoitga qarab kuniga / haftada / oyiga bitta sigaret chekaman

2.      Bolalikda bir necha bor tatib ko'rgan, ammo endi chekishmaydi

3.      Ota-onalari chekishadi

4.      Hali voyaga yetmaganlar

5.      Lyft usulida chekishni tugatish bosqichida, nikotin pastilllari nikotindan tutunsiz va boshqalar uchun ishlatishni cheklaydi

6.      Tamaki chekishgan, lekin elektron sigareta / vapes / IQOS ga o'tishgan

7.      Nosvoy chekishadi

8.      Do'stlar bilan kamdan-kam hollarda chekib turadi

9.      Alkogolli ichimliklar iste'mol qilingan hollarda, mast holatda ba’zida chekishadi

10.  Men umuman chekishni istamayman.

Chekuvchilarning aksariyati poytaxtda, Namangan va Andijon viloyatlarida bo'lib, respondentlarning 12-13%i har kuni tamaki mahsulotlarini chekishlarini bildirdilar. Hech qachon tamaki chekmaganlarning aksariyati Sirdaryo viloyatida (79%), shuningdek Xorazm viloyati va Qoraqalpog'iston Respublikasida (har birida 75%dan). Namangan viloyatida ilgari chekuvchilar va chekishni tashlaganlar – 15%, shuningdek, Andijon viloyatida – 13%ni tashkil qildi.

Kundalik chekadiganlar, bir necha kunda bir marta, ba'zida chekadigan respondentlar orasida – 1168 ta erkaklar va 177 ta ayollar. Ulardan erkaklarning 61% va ayollarning 43% chekishni tashlamoqchi. Shu bilan birga, ayollarning 25% va erkaklarning 16%i chekishni tashlamoqchi emaslar. Erkaklarga qaraganda ayollarga bu savolga javob berish qiyin bo’ldi.

Qiziqish - bu so'rovda ishtirok etgan erkaklar va ayollar orasida chekishga undagan eng mmaop sabablaridan biri – o'rtacha 33% respondentlar ushbu javob variantini tanladilar. Shu bilan birga, agar ayollar uchun bu ko'proq dam olish istagi bo’lsa, erkaklar uchun hal qiluvchi omil ularning do'stlarining chekishidir.

“Boshqa” javob variantni tanlagan respondentlarning 17%i chekishni boshlashining quyidagi asosiy sabablarini ko'rsatdilar:

1.      Depressiyadagi psixologik holat tufayli: stress, asabiylashish va tushkunlik, kundalik tashvish va muammolardan xalos bo'lish uchun: oilaviy muammolar, do'stlar va qarindoshlar bilan tushunmovchiliklar, shahsiy munosabatlar, o'quv jarayoni (imtihonlar) qiyinchiliklari, ishdagi stressli vaziyatlar

2.      Tinchlanish, o'zlarini erkin his etish

3.      Shunchaki chekishadi / hech qanday sabab chekishga undamagan

4.      Odatga aylangani sababli

5.      Zavqlanish / kayf olish

6.      Bosh og'rig'idan xalos bo'lish

7.      Boshqalar chekishga undaydi

8.      Ish chekish bilan bog'liq edi (kalyanchilar)

9.      Spirtli ichimliklar ichgandan keyin chekishadi

10.  Yaxshi tamaki ta'mi va hidi yoqadi

11.  Ishtahani susaytirish maqsadida.

U-REPORTYORLARNING BA’ZI FIKRLARI: (mualliflarning imlosi saqlab qolingan)

Жизнь сложная штука, постоянная занятость и нагрузка, мозг готов лопнуть. Думаю, курение больше развито в отстающих странах, все пытаются выжить и у них нет возможности отдохнуть здоровым отдыхом. Все мысли о работе, нужно делать перерывы, перекур это единственное чем можно отвлечься, и это правда.

Mamlakatdagi iqtisodiy beqarorlik, ishsizlik. Davlat organlarining xaddan ziyod iqtisodiyotga aralashuvi (buyrokratiya) va jamiyatdagi adolatsizlikka moslasha olmaslik.

Развод родителей. Было очень плохо. Приятель на улице дал сигарету, чтоб меня успокоить.

Чекишни илк бошлаганда мияда қисқа муддатли стресни ўтказиб юбориш ҳиссиёти бўлди. Асабийлашганда чекиларди. Кейин овқатдан сўнг чекилди. Шу билан одатга айланиб қолди. Чекилмаса бош оғрийди. Чекиш керак вақти юрак тез ура бошлайди. Чекгач ўтиб кетади.

Muammolarga yechim. Ko‘pincha asabiylashish o‘ta yuqori darajada bo‘ladi menda sababi xar xil fuqarolar bilan ishlash. Chekish biroz bo‘lsada shu narsani unutishga va charchoqni yengishga yordam beradi.

Это стимулирует мой мозг, чтобы он дальше работал внимательнее и острее.

Chekishni tashlaganlar orasida yomon odatdan xalos bo'lish istagi erkaklar va ayollar orasida eng ommabop sababdir – o'rtacha 50% respondentlar aynan shu sababni tanladilar. Erkaklar orasida ikkinchi o'rinda kasalliklarning oldini olish istagi (12%) va ayollarning 11,5% uchun bu – yaqin kishisining iltimosi. Uchinchi umumiy sabab – erkaklarning 11%da sog'liq muammolari va ayollarning 10,4%da yaqinlariga zarar bermaslik istagi bilan bog'liq.

"Boshqa" javob variantini tanlagan respondentlarning 8%i chekishni tashlash sabablarini quyidagicha izohlagan:

1.      Do'stlar va qarindoshlarga, oilaviy byudjetga zarar yetkazmaslik

2.      Inson hayotini qisqartirishi / sog'liqqa zararligi / xotira buzilishi

3.      Yuqoridagi barcha javoblar

4.      Diniy sabablar (Alloh uchun): Allohdan qo'rqish, diniy e'tiqodlarga to'g'ri kelmaydi / chekishing Islomda "harom" hisoblanishi

5.      Hech qanday zavqni his qilmaslik / foydasizligi / ehtiyoj yo'qolganligi

6.      Chekishdan shunchaki charchashgan / chekishdan zerikish / chekishdan jirkanish hissi

7.      Boshqalarga taqlid qilib chekishni boshlash va endi aql-idrokka ega bo'lish

8.      Chekishni tashlash oson ish ekanligini isbotlash

9.      Atrof muhitda chekuvchilar qolmaganligi, lekin ular paydo bo'lsa, yana chekish xavfi mavjudligi

10.  Sport bilan shug'ullanishdan son’g (toqqa chiqish / sport zali) va chekish halaqit berganligi uchun undan voz kechilgan

11.  Ish bilan bog'liq sabablar

12.  Nosvoy bilan almashtirish va boshqa yomon odatlar / Lyftga o'tish.

U-REPORTYORLARNING BA’ZI FIKRLARI: (mualliflarning imlosi saqlab qolingan)

Чтобы на мне не наживались транснациональные табачные корпорации, а потом на мои же деньги, устраивали революции, чтобы ввозить в мою страну ещё какую-нибудь гадость.

Men o'zi shaxsiy muammolarim tufayli chekkandim.Lekin chekish mening muammolarimni hal qila olmadi.Shuning uchun chekishni tashlagaanman.

Diynimizda musulmon insonlar uchun tamaki xarom ekanligi uchun.

Я не курила, баловались в колледже. Бросила просто, не было завистмости.

Respondentlarning aksariyati, 75%i tamaki tutunisiz muhit yaratish g'oyasini qo'llab-quvvatlaydilar: masalan, bog'larda, kafelarda, jamoat joylarida va transportda. Shunga qaramay, agar hamma uchun sharoit yaratilsa, respondentlarning 14%i bunday muhit yaratishga rozi bo’lishadi. U-Reportyorlarning atigi 5% bu fikrga qarshi bo'lgan.

Izoh: Soʻrovlar natijasida olingan maʼlumotlar UNICEFning fikrini aks ettirmaydi, reprezentativ maʼlumotlar hisoblanmaydi va ushbu U-Report so’rovida qatnashgan respondentlarning fikrini aks ettiradi.