U-Report UNICEFning Sog'liqni saqlash bo'limi bilan birgalikda,
o'smirlar va yoshlar salomatlik to'g'risida ma'lumotlarni olishda qanday
to'siqlarga duch kelayotganini tushunish uchun so'rov o'tkazdi. So’rov
natijasida olingan ma’lumotlar o'smirlarning sog'lig'i bo'yicha Milliy
strategiya va harakatlar rejasini ishlab chiqish uchun kerak bo'ladi.
O’zbekiston Respublikasining Statistika bo’yicha davlat qo’mitasining ma’lumotlariga ko’ra, o’smirlar (10 yoshdan 19 yoshgacha bo’lgan shaxslar) aholi umumiy sonining 16,2%ini tashkil qiladi hamda mamlakatning insoniy va iqtisodiy taraqqiyoti uchun noyob salohiyatga ega. Shu bilan birga o'smirlar hali ham ovqatlanish, havoning
ifloslanishi va zararli moddalarning ta'siriga duch kelishmoqda. Erta turmush
qurish muammosi, shuningdek, ta’lim olish, kasbiy tayyorgarlik hamda mehnat
bozoriga kirish muammolari hali ham davom etmoqda.
Hozirgi kunda samarali strategiya
va dasturlarni ishlab chiqish uchun o’smirlarning kasalliklar, baxtsiz
hodisalar, o’lim holatining oldini olish bo’yicha ma’lumot olish imkoniyati hamda
ularning xabardorlik darajasi haqidagi ma’lumotlar hali ham yetarlicha emas.
So’rovda mamlakat bo'ylab 7792 respondent qatnashdi,
ularning 41%ini ayollar
tashkil etadi.
SALOMATLIK
HAQIDA MANBALAR TO'G'RISIDAGI SO’ROVNING ASOSIY NATIJALARI:
1.
So'rov
ishtirokchilari sog'liqni saqlash to'g'risidagi ma'lumotlarning qaysi manbasiga
ko'proq ishonishlariga javob berishdi: respondentlarning 69%i shifokorlar / tibbiyot xodimlariga,
ikkinchi o'rinda ota-onalariga
(11%) va uchinchi o'rinda Internetga (10%) ishonadilar.
2.
24%
respondentlar sog'liq bilan bog'liq barcha mavzularni ota-onalari bilan muhokama qilish noqulay ekanligini ta'kidladilar va 14% respondentlar esa barcha mavzular ota-onalari
bilan muhokama qilish uchun qulayligini aytib o’tdi.
3.
Birinchi
navbatda, ota-onalar bilan muhokama qilish uchun "noqulay savollar"
dan, 31% U-Reportyorlar – jinsiy munosabatlar mavzisini tanlagan.
4.
Sog'liq
mavzusiga oid mavzularning
ota-onalar bilan muhokama qilishdagi noqulaylik omillari: uyalish – 62%, ota-onalarni xafa qilishdan cho’chish – 11%, tushunmasligidan qo'rqishi - 8%, ayblanishdan qo’rqishi
– 6%.
5.
U-Reportyorlarning 44%i sog'liq bo’yicha barcha mavzularni shifokorlar / tibbiyot xodimlari bilan muhokama qilish qulay ekanligini ta'kidlashdi. 24% respondentlar uchun
tibbiy xodimlar bilan jinsiy munosabatlarni muhokama qilish noqulay.
6.
Sog'liq
mavzulari bo’yicha muammolarini
shifokorlar / tibbiyot xodimlari bilan muhokama qilishni istamaslik sabablarining uchtaligi:
uyat / uyalish - 51%, yomon tashxisni eshitishdan qo'rqish -
16%, shifokorlar malakasiga / tajribasiga ishonmaslik - 12%.
Erkaklar bilan solishtirganda, 12% ko'proq ayollar sog'lig'i bilan bog'liq
muammolarni tibbiyot xodimlari bilan muhokama qilishdan uyalishadi.
7.
Respondentlarning
88%i u yoki bu tarzda salomatlik haqida
ma’lumot manbai sifatida Internetga ishonadilar
– b’azilar ma’lumotlarni qaytadan
tekshirib oladi (36%), kimdir ma'lum darajada (32%) yoki ko'p
hollarda ishonadi (17%) va
boshqalar.
8.
Tibbiy
ma'lumot olish uchun respondentlarning 64%i Internetga faqat zarurat tug’ilsa
murojaat qiladi, 22%i esa har kuni yoki har hafta foydalanadilar.
9.
Respondentlarning
42%i O'zbekiston yoshlari /
o'spirinlari sifatli tibbiy ma'lumotlarga ega bo'lish uchun teng imkoniyatlarga
ega emaslar deb ishonishadi,
23% esa bu savolga javob
berishga qiynaldilar.
10.
Barcha
respondentlarning 26%i
sifatli tibbiy ma'lumot manbalari tengligini oshirish uchun tibbiy veb-sayt yaratishni , 17%i - onlayn ilova, 15%i - maxsus markazlarda maslahat berishni taklif qilishmoqda.
11.
90%
respondentlar, agar shifokorlar
bilan telefon / elektron pochta orqali maslahatlar amalga oshirilishi yo’lga qo’yilsa, tez-tez murojaat
qilishlarini bildirishdi: 50%i aniq va 40%i katta ehtimol bilan shunday qilishadi.
Barcha respondentlarning 69%i birinchi navbatda shifokorlar / tibbiyot
xodimlariga ishonishadi. Gender xususiyatlari bo'yicha: ayollar (72%) erkaklarga nisbatan (67%)
shifokorlarga ko'proq ishonishadi.
Qoraqalpog'iston Respublikasida yashaydigan respondentlar boshqa
hududlarga qaraganda eng ko’p
shifokorlarga ishonishadi -
76%.
Toshkent shahrida tibbiyot xodimlariga, boshqa viloyatlarga
qaraganda, kamroq ishonch bildirildi – Toshkent
shahrida istiqomat qiladigan respondentlarning
62%i. Shuningdek, poytaxtda, hududlar bilan solishtirganda, Internetga salomatlik
ma'lumotlari manbai sifatida ishonadiganlar ko'pchilikni tashkil qildi – 17% (boshqa viloyatlarda bu
o'rtacha 11%). Internetga
ishonadiganlar soni Surxondaryo viloyatida eng kam – atiga 4%.
"Boshqa" variantini tanlagan
respondentlarning 5% quyidagi variantlarni yozdilar:
1. Faqat o'zlariga / tajribalariga / holatlariga / ichki ovozlariga ishonishadi
2. Hech kimga ishonishmaydi
3. O'zlari yoki qarindoshlari farmatsevtlar /
shifokorlar / tibbiyot mutaxassislari / tibbiyot kollejlari / institutlarining
talabalari
4. Allohga ishonishadi va Allohning irodasi hamma narsada ekanligiga ishonishadi
5. Yuqoridagi barcha toifalarga ozgina ishonishadi
6. Tabiblarga ishonishadi (an'anaviy tabiblarga)
7. Chet elda nashr etilgan kitoblar va
fanga ishonishadi
8. Axborot va aloqa manbalari, ommaviy
axborot vositalari va jurnallar, Rossiya ommaviy axborot vositalari, rasmiy
veb-saytlar
9. Xalqaro tashkilotlar (JSST).
Respondentlarning 24%i sog'liq bilan bog'liq deyarli barcha mavzular
ota-onalari bilan muhokama qilish noqulay ekanligini, 14% respondentlar esa sog'liqqa oid barcha
mavzular ota-onalari bilan muhokama qilish uchun qulayligini ta'kidladilar.
Birinchi navbatda, ota-onalar bilan muhokama qilish uchun "noqulay
savollar" dan jinsiy munosabatlar mavzusini
tanlagan – U-Reportyorlarning 31%i. Shu bilan birga, bu ko'rsatkich erkaklar uchun
yuqoriroq: ayollarga qaraganda erkaklarning 4%i ota-onalari bilan ushbu mavzuni muhokama qilish noqulay deb javob berishdi. Keyingi
o’rinda 8% ovoz bilan - "Oila qurish".
"Boshqa" javob variantini tanlagan
respondentlarning 6%i
quyidagilarni yozdilar:
1. O’zlarining hayotlari va kelajak haqida / o'qish / kelajakdagi kasb / shaxsiy rivojlanish / ish haqida
2. Ota-onalar – barcha muammolarni muhokama
qilishingiz mumkin bo'lgan eng yaqin maslahatchilar.
3. O'zbekistondagi siyosiy jarayon / siyosat / tarixiy mavzular / yangiliklar (mahalliy
va xalqaro)
4. Diniy / dunyoviy bilimlar
5. Pul / moliyaviy masalalar
6. Ilmiy mavzular
7. Yoqtirgan odami / oilaviy hayot
8. Jinsiy yo'l bilan o'tadigan kasalliklar /
individual kasalliklar
9. Oilada bunday savollar yo'q / respondent
endi o'spirin emas
10. Ota-onalar yo'q (balog'at yoshidagi
respondent).
Respondentlarning
62%i jinsiy
munosabatlar, oilani shakllantirish, sport, diyeta va ovqatlanish, aqliy salomatlik hamda sog'liq bilan bog'liq boshqa mavzularni
muhokama qilishdan uyalishadi.
Respondentlarning
11%i ushbu mavzularni
muhokama qilishda ota-onalarini xafa qilishni xohlamaydilar va 8%i ota-onalari ularni tushunmasligidan qo’rqadi.
"Boshqa"
variantini tanlagan respondentlarning 7%i quyidagilarni yozdilar:
1. Madaniy nuqtai nazardan, hamma narsani
oila a'zolari bilan muhokama qilish noo'rin / etika, tarbiya va milliy
mentalitetga, ming yillar davomida paydo bo'lgan qadriyatlarga mos kelmaydi.
2. Diniy qarashlarga mos kelmaydi / shariatga
mos kelmaydi.
3. Ushbu masalalardan o’zi xabardor bo'lgan.
4. Bunday muammolarni ota-onalar bilan
muhokama qilish g'alati, ota-onalar bilan bunday mavzularni muhokama qilish
ularga hurmatsizlikdir.
5. Ota-onalarini xafa qilishdan bosh tortish /
ularni bezovta qilmaslik / ota-onalarning ishonchini yo'qotmaslik / ularga
og'irlik qilmaslik.
6. Nozik mavzu, odobsizlik.
7. Bunday masalalarni ota-onalar bilan
muhokama qilishning hojati yo'q.
8. O'zlarining muammolarini mustaqil hal
qilishga o’rganishgan /
shaxsiy muammolar ommaviy bo'lmasligi kerak / sirlarni oshkor qilmaslik /
bolalar va ota-onalar o'rtasida masofa bo'lishi kerak.
9. Respondentlarning o'zlari ota-ona / allaqachon turmushga
chiqqanlar / uylanganlar /
o'spirinlik yoshida emaslar.
10. Ota-onalarning o'zlari bunday muammolarni
farzandlari bilan muhokama qilish noo'rin deb topadilar.
U-Reportyoralning
ba’zi fikrlari:
Hamma narsani ham oila a’zolari bilan muhokama qilish madaniyatga
toʻgʻri kelmaydi.
Оdob ahloq va ming yillik
shakllanib kelgan milliy qadriyatlarga toʻgʻri kelmaydi.
Е’tiqodga to’g’ri kelmaydi.
Shariatga toʻgʻri kelmaydi.
Savollar
haqida yetarli tushunchaga egaman.
Bunday
savollarni ota-ona bilan muhokama qilishi g’alati.
O’zlarimiz
uchun ota-onamiz siqilishligini xoxlamaymiz.
Ota-onani
havotirga qoyishni istamayman.
Ota-ona bilan
bunday savollarni muhokama qilishi noqulay.
Bu
masalaalarni ota ona bilan gaplashish farosatsizlik.
Ota-onaga
aytish/muhokama qilish shart bo'lmagan masalalar deb o'ylayman.
Shaxsiy
masalarni o’zim xal qilishga odatlanganman.
Ota onang bilan bunaqa savol javob o‘tkazgandan o‘lganing
yaxshi. Men o‘zbekman or nomus sharm
xayo degan tushunchalarim bor. Senlar qaerda
o‘qigansan.
Men buni allaqachon ota-onam bilan
muhokama qilganman, ammo ular ozishimni taqiqlashdi.
O'zbeklar jinsiy tarbiya to'g'risida
gaplashmaydilar – bu ular uchun uyat, ruhiy tushkunlik haqida gapirishmaydi
– bu degani to’qlikka sho’xlik, infektsiyalar haqida gapirishmaydi, chunki ular o'zlari ham bilishmaydi.
Chunki
bularni ota ona oldida gapirish bexayolik ularni shunday hurmat qilamanki
kuzlariga tik qara olmayman ularning gapi men uchun qonunu lekin oz fikrimni
bildiraman.
Urishishadi
tushkinlikga tushdim, yoki o’zimni o’ldirgim kelyabdi desam va bu battar
tushkinlikga solishini bilaman.
Agar diyeta
boshlamoqchiman desam oyim ustimdan kuladila:) Va qolgan masalalar (oila
qurish, jinsiy munosabat) oila bilan gaplashadigan narsamas menimcha.
Farosatim
bor, shuning uchun.
U-Reportyorlarning 44%i sog'liq uchun barcha mavzularni
shifokorlar / tibbiy xizmat ko'rsatuvchilar bilan muhokama qilish qulay
ekanligini aytishdi. 24% respondentlar uchun tibbiy xodimlar
bilan jinsiy munosabatlarni muhokama qilish noqulay.
"Boshqa" javob variantini
ko'rsatgan respondentlarning 3%i quyidagilarni
yozdilar:
1.
O'zlari
yoki qarindoshlari - shifokorlar / tibbiyot xodimlari
2.
Shifokorlarga
ishonch yo'qligi yoki ishonch bilan bog’liq savollar
(shifokorlar bilimlari yetarli emasligi/ kasbiy ko'nikmalari
/ tajribasi / malakasi yo'qligi)
3.
Tibbiyot
sohasidagi korruptsiya muammolari
4.
Allaqachon o'smirlik davrida emaslar.
Erkaklar bilan solishtirganda, 12% ko'proq ayollar
sog'lig'i bilan bog'liq muammolarini tibbiyot xodimlari bilan muhokama qilishdan uyalishadi. Shu bilan birga, 6% ko'proq erkaklar yomon tashxisni eshitishdan qo'rqishadi va
shifokorlarning bilimlariga / tajribalariga ishonmaydilar.
"Boshqa" javob variantini tanlagan
respondentlarning 8%i
quyidagini yozdilar:
1. Yuqoridagi barcha javoblar.
2. Shaxsiy xatolarni muhokama qilishda
qiyinchiliklar.
3. Shifokorlar / tibbiyot xodimlari
mas'uliyatsiz / ishonch uyg’otmaydilar / batafsil ma'lumot bermaydilar / bilim, malaka va tajribaga ega
emaslar.
4. Bu muammolarni notanishlar (shifokorlar / tibbiyot
xodimlari) bilan muhokama qilishga zaruriyat yo’q / bu oilaviy muammolar / shaxsiy / uchinchi
shaxslarning aralashishiga
istagi yo'qligi / o’z ahvolini muhokama qilish istagi yo'q.
5. Shunchaki
istak yo'q.
6. Ularning maslahatiga ehtiyoj yo'q (yoshni
hisobga olgan holda).
7. Qondan qo'rqish / kuchli dorilar sababsiz
tayinlanishidan qo'rqish.
8. Shifokorlar / tibbiyot xodimlarga
murojaat qilish uchun moliyaviy
imkoniyat yo'q.