Yoshlarning O‘zbekistondagi innovatsiyalar rivojlanishi haqidagi qarashlari qanday? Bu borada nimalarni amalga oshirish kerak? U-Report O‘zbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligi bilan hamkorlikda ushbu savollarga javob topish uchun so‘rov o‘tkazdi.

So‘rov natijalari Vazirlikka inson hayotining turli jabhalarida innovatsiyani boshqarish sohasidagi ishlarni takomillashtirish uchun kerak bo'ladi. Ayniqsa, so‘rov natijalari Innovatsion rivojlanish Vazirligi uchun ta’lim, fan va ishlab chiqarishning, iqtisodiyotning real sektori integratsiyasi boshqaruvi usullari va shakllarini rivojlantirish, takomillashtirish, shuningdek innovatsiyalarni boshqarish mexanizmlarini takomillashtirish uchun zarur.

So‘rovda mamlakat bo‘ylab 4600 dan ortiq kishi qatnashdi.

INNOVATSIYANI RIVOJLANTIRISH HAQIDAGI SO‘ROVNING ASOSIY NATIJALARI:

1.       Respondentlarning yarmidan ko'pi (52%i) "innovatsiya" so'zi ostida, asosan, innovatsiyalar tushunchasiga mos keladigan yangi g'oyalarni amaliyotda qo'llashni tushunadilar.

2.       U-Reportyorlarning aksariyati (84%i) fan, ta'lim va innovatsiyalarni rivojlantirish o'rtasida kuchli bog'liqlik bor deb hisoblashadi.

3.       Respondentlarning deyarli yarmi (50%i) O'zbekistonda mavjud ta'lim tizimi innovatsiyalarni rivojlantirish uchun yetarli darajada emasligini ta'kidladilar.

4.       U-reportyorlarning 43%i mamlakatda innovatsiyalarni faol rivojlantirish uchun fan tegishli darajada rivojlanayotganiga qisman qo'shiladilar. Respondentlarning 37%i bu savolga salbiy javob berishdi.

5.       U-Reportyorlarning 44%ning fikriga ko'ra, O'zbekistonda innovatsiyalarni rivojlantirish uchun, birinchi navbatda, ta'lim sifatini yaxshilash kerak. 16% respondentlar ushbu maqsadga erishish uchun yoshlar bilan ishlash kerak deb hisoblashadi.

6.       U-Reportyorlarning 42%i "kelgusi 10 yil ichida O'zbekiston innovatsiyalar sohasidagi eng yaxshi 30 mamlakat qatoriga kira oladimi" degan savolga "Ehtimol, ha" variantini tanlagan. So‘rovda ishtirok etganlarning 21%i bunga qat’iy ishonishadi va 17%i bu amalga oshmaydi, deb ishonishadi.

7.       U-Reportyorlarning yarmidan ko'pi (54%i) ular O'zbekistonda innovatsiyalarni rivojlantirishga hissa qo'sha olishlariga ishonishadi.

So'rovda ishtirok etganlarning yarmidan ko'pi (52%) "innovatsiya" so'zi ostida yangi g'oyalarni amalda qo'llanilishini tushunadilar. Shu bilan birga, respondentlarning 15%i buni yangi ixtiro deb hisoblashadi. So'ralganlarning 11%va 10%i uchun innovatsiya - bu yangi biznes-loyiha yoki mos ravishda axborot texnologiyalaridan foydalanish.

Biz "Boshqa" javob variantini tanlagan U-Reportyorlarning 4%idan "innovatsiya" so'zi nimani anglatishini yozishni so'radik va quyidagi javoblarni oldik:

1.       Yuqoridagi barcha javoblar.

2.       Hayotimizdagi jarayonlarni yengillashtirishga (optimallashtirishga) qaratilgan barcha vositalar, moslamalar, tamoyillardan foydalanish.

3.       Har qanday sohada yangi, samarali ishlab chiqarish usuli.

4.       Qulaylik, hamma uchun qulay loyiha.

5.       Innovatsiyalarni joriy qilish, iqtisodiy samaradorlikdan yuqori daromad olish.

6.       Fandagi inqilob.

7.       Masofaviy ta'lim.

8.       Eski amaliyotdan yangisiga o'tish.

U-Reportyorlarning aksariyati (84%i) fan, ta'lim va innovatsiyalarni rivojlantirish o'rtasida kuchli bog'liqlik bor deb hisoblashadi. Respondentlarning 12%i bunday aloqa qisman mavjud deb hisoblashadi va faqat 2%i ular orasidagi bog'liqlikni ko'rmaydilar.

Respondentlarning deyarli yarmi (50%i) O'zbekistonda mavjud ta'lim tizimi innovatsiyalarni rivojlantirish uchun zarur bo'lgan darajada emasligini ta'kidladilar. U-Reportyorlarning 36%i "qisman" javobini tanladilar.

Respondentlarning atigi 12%i bu ta'lim tizimini innovatsiyalarni rivojlantirish uchun zarur darajada ekanligini yuqori baholaydi.

Qizig'i shundaki, erkaklar, ayollardan farqli o'laroq, ta'lim sifati darajasiga nisbatan salbiy munosabat bilan qarashadi - erkaklarning 54%i va ayollarning 43%i mavjud tizim innovatsion rivojlanish uchun sharoit yaratmaydi deb hisoblashadi.

U-Reportyorlarning 43%i mamlakatda innovatsiyalarni faol rivojlantirish uchun fan tegishli darajada rivojlanayotganiga qisman qo'shiladilar. Respondentlarning 37%i salbiy javob bergan.

Respondentlarning atigi 17%i mamlakatda ilm-fanning rivojlanish darajasi kerakli darajada innovatsiyalarni faol rivojlantirishga imkon beradi deb hisoblashadi.

Erkaklar ayollarga qaraganda 10% pessimistroq va O'zbekistonda faol innovatsion rivojlanish uchun fan yetarli darajada rivojlanmagan deb hisoblashadi.

U-Reportyorlarning 44%i fikriga ko'ra, O'zbekistonda innovatsiyalarni rivojlantirish uchun birinchi navbatda ta'lim sifatini oshirish kerak. 16% respondentlar ushbu maqsadga erishish uchun yoshlar bilan ishlash kerak deb hisoblashadi.

Biz "Boshqa" javob variantini tanlagan U-Reportyorlarning 7%idan O'zbekistonda innovatsiyalarni rivojlantirish bo'yicha o'z takliflarini berishni so'radik va quyidagi javoblarni oldik:

1.       Yuqoridagi barcha javoblar.

2.       Yuqorida sanab o'tilgan barcha tadbirlarni qog'ozda va qonunlarda emas, amalda bajarish.

3.       Aholi orasidan iqtidorli va qobiliyatli yoshlarni tanlov asosida tanlab olish, yoshlar bilan ishlash, iqtidorli yoshlarni rag'batlantiradigan, yoshlarning ehtiyojlarini qondiradigan,  adolatli va oshkora tanlovlar o'tkazish.

4.       Mavjud mutaxassislarni vatanlariga qaytib kelish sharti bilan ilg'or mamlakatlarga malakasini oshirish va tajriba almashish uchun yuborish.

5.       O'qituvchilarning o'qitish  sifatini qattiq nazorat qilish.

6.       Eskicha fikrlaydigan mutaxassislarni tizimdan chiqarib tashlash; taraqqiyotga xalaqit beradigan va yosh olimlarga rivojlanish imkoniyatini beraish uchun eski maktab vakillarini ishdan bo'shatish.

7.       Bitirganlar uchun munosib ish sharoitlari, munosib ish haqini yaratish, fan / o'qituvchilar mavqeini oshirish, fanni rivojlantirish, ta'lim va fan tizimini liberallashtirish, olimlarni zamonaviy jihozlar bilan ta'minlash.

8.       Boshlang'ich, o'rta va oliy ta'lim tizimini isloh qilish, innovatsiyalarni rivojlantirish uchun yangi o'quv markazini yaratish, ta'lim darajasini oshirish, xususiy universitetlarni ochishga imkon berish, keraksiz va foydasiz mavzularni o'quv dasturidan olib tashlash, ko'proq amaliyot va kamroq nazariya.

9.       Tashqi xususiyatlarga (forma) e'tibor bermaslik, lekin ichki tartibga e’tibor berish (bilim).

10.   Kerakli qonun va hujjatlarni ishlab chiqish, qonun ustuvorligini ta'minlash, cheklovlar va byurokratik to'siqlarni bartaraf etish, ma'muriy talablarni pasaytirish, klerikalizm va byurokratiyani cheklash, patent olishni soddalashtirish.

11.   Xorijiy investitsiyalarni (afzal kapital venchur sarmoyadorlarni) jalb qilish, fan va innovatsiyalarni rivojlantirishga investitsiya kiritish, innovatsion loyihalarni amalga oshirish uchun yetarli mablag' bilan ta'minlash.

12.   Korrupsiyaga qarshi kurash va yo'q qilish (pora, tanish-bilish), ayniqsa, ta'lim sohasidagi korrupsiyani yo'q qilish.

13.   Mamlakatda Internet tezligini oshirish, raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish.

14.   Odamlarning tafakkuri, dunyoqarashi va mentalitetini tubdan o'zgartirish.

15.   Ochiq va raqobatdosh innovatsion bozor, raqobat muhitini yaratish, iqtisodiyotning barcha ishtirokchilari uchun teng sharoitlar yaratib, monopoliyalarni yo'q qilish.

U-REPORTYORLAR FIKRI:

Mamlakatdan yoshlar orasidan tanlov qilib, ichidan noananaviy fikrlaydigan va yangi texnologiyalardan xabardor yoshlarni tanlab, bir yoki bir nechta jamoa qilib mamlakatdagi sust rivojlangan sohalarni topib, aynan shu sohadagi eng ilg'or davlatlar uslubini aynan o'sha mamlakatdan borib bir necha oymi yilmi joyida qanday ishlashini ko'rib kelib shu uslubni bizning mamlakatda bizning mentalitetga moslab tatbiq qilish. Balki sekinroq bo'lar lekin aniq ish beradi

Fanni rivojlantrganiz blan. Ish va institutdagi fanlar ortasida osmon blan yerchalik farq bor. Institutda ishni orgatmidi faqat fanlar. Keyn odam ishga borsa u yerdayam matematika fizikani ishlab otrmaydiyu.

Yangi õquv markaz shakllantirish kerak, xuddi ichki ishlar akademik litseyi kabi. Bu õquv markazda siyosatchi olim direktorlik qilishi, dars berishini mutloq taqiqlash kerak. Amaliy ish uchun barcha cheklovlar olib tashlanishi kerak (texnika xafvsizligidan tashqari va bunga ham qisqartirishlar kiritish lozim). Ushbu õquv markaz qiziqarli imtihon bilan iqtidorlilarni ajratib olishi kerak. Masalan, kirish eshigidan har kuni mashğulot boshlash uchun õz sohasiga  oid mantiqiy testdan õtishi lozim. Yoki elektronika bilan shuğullanuvchi õquvchi eshikdan kirguncha  maxsus elektron sxemani ishlab kirishi kerak.

Birinchi navbatda, xorijiy investitsiyalarni, investorlarni jalb qilishning, ularni faoliyatini tashkil etishning huquqiy asoslarini yanada takomillashtirish kerak. Keyin esa ilm-fanning darajasini oshirish kerak, ushbu sohada xizmat qiluvchilarning obroʻsini koʻtarish va faoliyatiga zarur shart-sharoitlarni shakllantirish kerak.

Masalan, men kundalik hayotda yordam beradigan robot yasamoqchiman, uni yasashga va uni dasturlashga aqlim yetadi. Lekin robot yasash uchun uning qisimlarini qayerdan olaman, qayerdan uning tashqi ko'rinishini yasata olaman? Qayerda uning platasini yarata olaman? Javob  hech joyda uning na kerakli qismini, na kerakli platasini yasay olaman!  Oddiy unga kerak bo'ladigan kabel(sim) larini sotib olish uchun 200-500 ming ketadi! Lekin O'zbekiston da 500 000 ming so'm topish uchun ko'chada 1 oy to'liq ishlash kerak.

Korrupsiyani yo'qotish kerak, bo'lmasa yuqoridagi 7 tasining ham foydasi yo'q, yana IT ni rivojlantirish kerak deysizlar, lekin internet tezligi haliyam....(menimcha, nima demoqchiligimni chtundingiz). Lekin bu aytganlarim amalga oshishini ORZU qilishdan boshqa chora yo'q. Bularning hammasi mening shaxsiy fikrim! Men erinmay yozdim, sizlar ham bir "ko'z tashlab" qo'yarsizlar!

Bizda innovatsiya vazirligi bor. Ammo vazirlik mutlaqo samarasiz, garchi u yerda tajribali mutaxassislar ishlasa ham. Muammo shundaki, vazirlikni nomuvofiq rahbar boshqaradi. Vazirlik, rivojlangan mamlakatda boshqaruv tajribasiga ega, javob xatlarni yozishdan ko'ra, o'zgarishlarni amalga oshirishga intiladigan, ilg'or va ishonchli  rahbarga muhtoj.

Yoshlarga imkoniyat yaratish, fanni rivojlantirish, o'qituvchi va olimlarning ishlaridagi byurokratik to'siqlarni maksimum kamaytirish (AQSh, Yaponiya tajribasidan o'rnak olsa bo'ladi). Olimlarning maoshlarini iloji boricha ko'tarish, o'rtacha ish haqidan bir necha balki bir necha o'n barobar miqdorida (vazirlar bilan teng).

O'zbek xalqining dunyoqarashini o'zgartirish. Biz o'zbeklar shunchalik ishyoqmas,dangasa bo'lib qolganmizki, hatto eng yangi g'oya bilan yuqori texnalogiyadagi kattakon bir zavod qurib berishsa va kelib 10 yildan keyin:"" Qani nima o'zgarish qilibsizlar, qanday yutuqlarga erishibsizlar?"-deb tekshirishsa, biznikilar ushbu zavodni yoki yoqib yuborgan bo'ladi, yoki o'g'irlab yeb bo'lgan bo'ladi. Egoizim, ochko'zlik, nafs balosi, korruptsiya va xalqning past darajadagi dunyoqarashi bilan hech qanday innovatsiyaga erishib bo'lmaydi. Bu, albatta, mening fikrim. Biz xuddi rak kletkalariga o'xshaymiz.

Hozirgi hukumatning yoshi katta amaldorlarini tezroq ishdan olib, ularning o'rniga yosh kadrlarni qo'yish kerak. Qachonki o'sha eski zamonning odamlari ishdan ketsa, keyin rivojlanish boshlanadi. Barcha sohalarda

Mamlakat ichidagi auditoriya bilan muammolar va g'oyalarni muhokama qilish uchun portal pulini yaratish, mutaxassislarni tabiiy tanlab olishga harakat qilish kerak (mavjud va potentsial), ularni kundalik va boshqa muammolardan ajratib, potentsialini davlat va jamiyatning aniq muammolarini hal qilishga yo'naltirish kerak.

"Ta'lim tizimidan ortiqcha fanlarni chiqarib tashlash lozim. Dinshunoslik, falsafa, O'zbekiston tarixi, sotsiologiya, valeologiya, psixologiya, pedagogika, madaniyatshunoslik va shunga o'xshash fanlar texnika universiteti talabalari uchun kerakmi? Bizning OTM larda tor doiradagi kuchli mutaxassislarni tayyorlash tizimi mutlaqo mavjud emas. Har qanday sohada tahsil oluvchi talaba umumiy yuqoridagi fanlarni bilishi lozim deb hisoblanadi , negadir. Talaba o'quv yili davomida bir-biriga qarama-qarshi bo'lgan fanlarning hammasini o'rganishga harakat qilib,oxir-oqibat hech qaysi soha bo'yicha chuqur bilimga ega bo'la olmaydi.

Ta'lim berish sifatini o'zgartirish, yoshlarni bilim olishga o'rgatish , "Agar bilim bo'lmasa,ta'lim muassasasini tugata olmayman"-, degan tushunchani yoshlar ongida shakllantirish va yuqoridagi, eski qolipda fikrlaydigan amaldorlarni ishdan olib, o'rniga yosh, ilmli ,bilimi va dunyoqarashi keng, ko'zi to'q yoshlarni qo'yish kerak.

Yuqorida sanab o’tilgan 7 ta punktni qisqa vaqt ichida, a'lo darajada bajarib qo’ygan taqdirda ham, o'zbekistonlik olimlar o’zi mustaqil innovatsiya yarata olish darajasiga chiqishi uchun eng kamida 2 ta avlod almashinuvi kerak bo’ladi. G’arbning hozirgi kunda eng rivojlangan mamlakatlariga buning uchun 150-200 yil talab qilindi.

Talabalarga erkinlik berish kerak. O'zbekistonda butun oliygohlarni tezlik bilan kredit tizimiga o'tkazib, keraksiz fanlarni qisqartirish kerak. Mustaqil ta'lim-innovatsiyalarni rivojlantirish kafolati.

Inson huquqlarini (erkinliklarini) ta'minlash kerak. Oddiy xalq ham, hokim ham bir xil va teng bo’lishi kerak. Va ,albatta, sud tizimini isloh va mustaqil qilish.

Jarayonga kamroq aralashish. Haddan tashqari tartibga solish va taqiqlash faqat xalaqit beradi.

Bu yerda bizga ta'lim darajasi va sifatini oshirish, ilmiy faoliyatni rag'batlantirish va ishlab chiqarish korxonalarida ilmiy-tadqiqot institutlarini yaratishga qaratilgan bir qator chora-tadbirlar kerak. Tizimning o'zi innovatsiyalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish orqali, o'zi uchun moliyalashtirishni ta'minlashi kerak. Ammo boshida maqsadli davlat dasturisiz buni amalga oshirib bo'lmaydi.

Ta'lim va ishlab chiqarish integratsiyasini yo'lga qo'yish zarur. Masalan, IT sohasida ta'lim beruvchi ta'lim muassasalari shu sohada faoliyat yurituvchi firmalar bilan hamkorlik qilishi kerak.

Qonunlar real qonun ekanligini, investor mulkidan ayrilib qolmasligini koʻrsatish kerak, albatta, ularga alohida imtiyoz berish kerak emas.

Kelajak haqidagi bashoratlarga kelsak, ko'pchilik respondentlar optimistik fikrda - U-Reportyorlarning 42%i, kelgusi 10 yil ichida O'zbekiston innovatsiyalar sohasidagi eng yaxshi 30 mamlakat qatoriga kirishiga ishonishadi. 21% respondentlar bunga qat'iy ishonadilar.

17%i buni imkonsiz deb hisoblashadi. Qizig'i shundaki, bu yerda erkaklar ayollarga qaraganda salbiy munosabat bilan qarashadi - 20% erkaklar va faqat 12% ayollar kelgusi 10 yil ichida O'zbekiston o'zining eng innovatsion 30 mamlakat qatoridan joy olishiga ishonmaydi.

U-Reportyorlarning yarmidan ko'pi (54%i) ular O'zbekistonda innovatsiyalarni rivojlantirishga hissa qo'sha olishlariga ishonishadi. 31% respondentlarning fikricha, bu qisman ularga bog'liq deb hisoblashadi.

6% respondentlar hech qanday hissa qo'sha olmaydilar deb o'ylashadi.

Avvalgi so'rovlarda erkak respondentlar ko'proq shubha bilan qarashgan bo'lishiga qaramay, ushbu masalada ayollarga nisbatan erkaklar 11% ko'proq o'zlariga ishonadilar va mamlakatning innovatsion rivojlanishiga hissa qo'shishga tayyorlar.

Biz "Boshqa" javob variantini tanlagan U-Reportyorlarning 2%idan mamlakatda innovatsiyalarni rivojlantirishga hissa qo'shishi mumkin bo'lgan narsalarni yozishni so'radik va quyidagi javoblarni oldik:

1.       Agar byurokratiya va korrupsiya yo'q qilinsa, qonun ustuvorligi, barchaning qonun oldida tengligi va sud hokimiyatining mustaqilligi ta'minlanadi.

2.       Agar innovatsiyalarni rivojlantirish, uchrashuvlar, tadqiqotlar, tajriba almashish uchun ochiq platforma bo'lsa.

3.       Buning uchun farzandlarini to'g'ri yo'naltirish / tarbiyalash kerak.

4.       Agar g'oyalarini hayotga tatbiq etishda moliyaviy jihatdan yordam berilsa.

5.       Ba'zi odamlar yordam berolmaydi deb o'ylashadi, chunki ular: oilaning g'amxo'rliklari, oddiy ishchilar, ular davlat yordamini kutmoqdalar yoki ular o’z harakatlariga javob olmaganalar.

Izoh: Soʻrovlar natijasida olingan maʼlumotlar UNICEFning fikrini aks ettirmaydi, reprezentativ maʼlumotlar hisoblanmaydi va ushbu U-Report so’rovida qatnashgan 4600dan ortiq respondentlarning fikri.