U-Report O‘zbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligi bilan hamkorlikda so’rov o’tkazishdi. Maqsad - yoshlarning Start-up (startap) loyihalari haqidagi tushunchalarini o’rganish, qaysi sohada o'zlarining Start-up loyihalarini rivojlantirishni xohlashlari va startap-loyihalar mamlakatdagi innovatsiyalar va iqtisodiyotning rivojlanishiga ta'siri haqidagi fikrlarini o’rganish.
So'rov natijalari Innovatsiya vazirligiga Start-up harakatlarini va intellektual mulk bozorini rivojlantirish, yoshlarning o'z g'oyalarini bozorda targ'ib qilishda hayotiy pozitsiyalarini yaxshilash uchun zarur.
So‘rovda mamlakat bo‘ylab 8800 dan ortiq respondentlar qatnashdi.
START-UP LOYIHALARI HAQIDAGI
SO’ROVNING ASOSIY NATIJALARI:
1.
Respondentlarning
68%i startap loyihalari to'g'risida aniq tasavvurga ega
emaslar, ularning 22%i javob berishga qiynalayotganliklarini aytishdi, qolganlari
esa startap mezonlariga javob bermaydigan turli xil variantlarni tanladi.
2.
Respondentlarning
deyarli yarmi (48%) O'zbekistonda juda kam bo'lsa-da, muvaffaqiyatli startap
loyihalari mavjud deb hisoblashadi.
3.
Respondentlarning
81%i o'z startaplarini ochishni xohlashadi (ularning
23%i nimadan boshlashni bilmaganliklari uchun buni amalga oshirolmagan).
4.
Respondentlarning
deyarli yarmi (jinsidan qat'iy nazar o'rtacha 48%i) O'zbekistonda startap loyihalarini
yaratish uchun faqat qisman sharoitlar yaratilgan deb hisoblashadi.
5.
Respondentlarning fikriga ko'ra,
O'zbekistonda startaplarning rivojlanishidagi asosiy to'siqlar quyidagilar: (1)
startap nima ekanligini bilmaslik (24%), (2) qog'oz byurokratiyasining ko'pligi
(22%) va (3) mamlakatda startaplarni yuritish va rivojlantirish bo'yicha yoshlarda bilim va/yoki ko’nikmalar yetishmasligi.
6.
Mamlakatning
iqtisodiy rivojlanishini qo'llab-quvvatlash uchun quyidagi uchta asosiy yo'nalishda startap loyihalarini amalga oshirish zarur: ta'lim (35%), IT / telekommunikatsiyalar (24%) va sog'liqni
saqlash (7%).
7.
U-Reportyorlarning fikricha, mamlakatda muvaffaqiyatli startap loyihalarini ko'paytirish
uchun moliyaviy yordam (24%), ta'lim tizimini takomillashtirish (19%) va
startaplar bo'yicha o'quv kurslarini tashkil qilish (18%) kerak.
8.
U-Reportyorlarning aksariyati (68%) "Biznes / tadbirkorlik asoslari"
fanini maktablar / universitetlarning o'quv dasturlariga kiritish kerak deb
hisoblashadi.
Faqat 32% respondentlarning fikriga ko'ra, Start-up (startap) bu innovatsion biznes. So'rovda ishtirok etganlarning 1/5 qismi startap deb kichik biznesni hisoblashadi va 12%i uchun startap – bu har qanday yangi kompaniya hisoblanat ekan. Shu bilan birga, respondentlarning 22%i bu savolga javob berishga qiynalayotganini aytishdi.
Respondentlarning deyarli yarmi (48%i) O'zbekistonda muvaffaqiyatli startap loyihalari mavjud ammo ularning
soni kam deb hisoblashadi. So‘ralganlarning 1/4 qismi
bunday korxonalar ko‘p, deb hisoblaydi, 18 foizi esa bizning mamlakatlarda bunday
kompaniyalar deyarli yo‘q deb hisoblaydi.
Ma’lumot uchun: Start-up (startap) – bu qandaydir yangi
g'oya/texnologiya/jarayonga asoslangan innovatsion biznes loyihadir (aynan
yangilik kiritilgan!). Masalan, kafe ochish – bu oddiy biznes loyiha, ammo agar
unda yangi texnologiyalar/g'oyalar yordamida xizmat ko'rsatilsa, bu startap
loyiha bo’ladi. Startap loyihalar har qanday sohada yaratilishi mumkin:
tibbiyot, savdo, transport, xizmat ko'rsatish va h.k. |
U-Reportyorlarning yarmidan ko'pi (jinsidan qat'i nazar, o'rtacha 58%) o'zlarining
startaplarini yaratmagan yoki yaratilishida ishtirok etmaganlar, lekin buni amalga oshirishni xohlashadi. Respondentlarning 23%i ishni nimadan boshlashni bilishmagani
uchun qilmagan.
Respondentlarning
12%i o'zlarining
startaplarini allaqachon yaratganliklarini aytishdi: shundan 6% muvaffaqiyatli
tajribaga ega, qolgan 6% omad
ularga kulib boqmaganini aytishdi.
Ayollar (26%) erkaklarga (21%) qaraganda ko'proq
startapni nimadan
boshlashni bilishmaydi va bu sohada o'zlarini sinab ko'rishgan erkaklar soniga qaraganda kamroq (9%
ga qarshi 14%).
Respondentlarning deyarli yarmi (jinsidan qat'i nazar, o'rtacha 48%) O'zbekiston yoshlari o'zlarining startap loyihalarini ochishlari uchun zarur sharoitlarga ega deb hisoblashadi. So‘rovda ishtirok etganlarning 1/4 qismi barcha sharoitlar yaratilgan deb ishonishadi.
Shu
bilan birga, ayollar yaratilgan sharoitlarga nisbatan ko’proq optimistik munosabatdalar, chunki erkaklar bu masalaga ko’proq shubha bilan qarashadi:
erkaklarning 20% O'zbekistonda
o'z startaplarini ochish uchun sharoit yo'q deb hisoblashadi, ayollarning atigi
12%
bu fikrga qo'shiladi.
Respondentlarning
fikriga ko'ra,
O'zbekistonda startaplarni rivojlantirishdagi asosiy to'siqlar:
- startaplar nimaligini bilmaslik
va startaplar haqida xabardorlikni sustligi (24%),
- ikkinchi
o'rinda ortiqcha qog’ozbozlik va byurokratiya (22%);
-
uchinchi katta to'siq bu mamlakatda startaplarni olib borish va
rivojlantirish bo'yicha yoshlarning bilimlari / ko’nikmalari yo'qligi (11%).
Respondentlarning
atigi 3% mamlakatda
startaplarni rivojlantirish uchun hech qanday to'siqlar yo'q deb hisoblashadi.
Biz "Boshqa" variantini
tanlagan respondentlarning 5%i o'zlarining shaxsiy
javoblarini yozishni so'radik va mamlakatda startaplarning rivojlanishiga
xalaqit beradigan quyidagi sabablarni oldik:
1.
Yuqorida keltirilgan barcha javoblar;
2.
Kasb tanlashga nisbatan ota-onalar tomonidan qo’yilgan qat'iy talablar;
3.
Yoshlarning startaplarga qiziqishi yo'qligi;
4.
Yoshlarga startaplarni yaratish va boshqarish bo'yicha bilim va
ko'nikmalarni o'rgatadigan xodimlarning yetishmasligi,
startap-inkubatorlarning yo’qligi /yetishmasligi;
5.
Mahalliy aholining xarid qobiliyati pastligi, startaplar ishlab chiqadigan mahsulotlar yoki xizmatlarga bozor
va talabning mavjud emasligi;
6.
Korruptsiya, ijro hokimiyati vakillarining aralashuvi, "himoyaga olish", byurokratiya, Toshkent shahri misolida ba'zi qonunlarning qabul qilinishi, shahar
va qishloq o'rtasidagi tafovut;
7.
Mahalliy hokimiyat qarorlarni bajarmasligi, qonunlar
va ularning ijrosi o'rtasidagi tafovut, adolatning yo'qligi, demokratik
institutlarning rivojlanmaganligi;
8.
Investorlarning haddan tashqari yuqori foiz qo’yishlari, potensial
investorlar bilan uchrashuvlar o'tkazish joylarining yo'qligi, boshlang'ich
kapitalga investitsiya
kiritishga tayyor bo'lgan sarmoyadorlar to'g'risida ma'lumotlarning yo'qligi,
investitsiya
loyihasining texnik-iqtisodiy asosini va xarajatlar smetasini tayyorlash uchun
standart bazaning yo'qligi, investitsiya jarayonining shaffofligini ta'minlash zaruriyati;
9.
Soliq yuki;
10.
Startap biznes uchun yangi
g'oyalarni ishlab chiqish imkoniyatini bermaydigan biznes sohasida monopoliya
va oligopoliya kuchi;
11.
Yaxshi boshlang'ich g'oya o'g'irlanib ketishidan qo'rqish,
g'oyalarni plagiat qilinishi, rivojlanmagan
patent tizimidan qo’rquv;
12.
Xokimiyat tomonidan tadbirkorlik subyektlariga yer
ajratmaslik;
13.
Asosiy infratuzilma (elektr, Internet va boshqalar) bilan bog'liq
muammolar;
14.
Ommaviy axborot vositalarida ushbu sohaning kam yoritilishi;
15. Ishonchli rasmiy statistikaning yo'qligi, rasmiy ma'lumotlarni topish qiyinligi, tegishli ma'lumotlardan foydalanish imkoniyati yo'qligi.
Respondentlarning
fikriga ko’ra, mamlakatning iqtisodiy rivojlanishiga birinchi navbatda yordam beradigan startap loyihalari
uchta asosiy yo'nalishda bo’lishi kerak: ta'lim (35%), IT / telekommunikatsiyalar (24%) va sog'liqni saqlash
(7%).
Qizig'i shundaki, ayol respondentlar (40%) erkaklar (32%) bilan solishtirganda ta'lim sohasida startaplarni rivojlantirishga ko'proq e'tibor berishadi; axborot texnologiyalari sohasida esa startaplarga ayollar (16%) erkaklarga (28%) nisbatan kam ahamiyat berishadi. Shu bilan birga, ayollarning 11%i va erkaklarning atigi 5%i tibbiyot sohasida startaplarni rivojlantirish zarur deb hisoblashadi.
Ushbu so'rovda qatnashgan
U-Reportyorlarning
deyarli 1/4 qismi mamlakatda
muvaffaqiyatli startap loyihalarini ko'paytirish uchun moliyaviy yordam
(24%), ta'lim tizimini yaxshilash (19%) va startaplar bo’yicha o'quv
kurslarini tashkil qilish (18%) kerak
deb hisoblashadi.
Agar ayollar va erkaklar
startaplar uchun moliyaviy yordam kerakligiga teng ravishad rozi bo'lishgan bo’lsa, ko’proq ayollar (23%) erkaklarga (16%) qaraganda yoshlar
uchun startaplar bo'yicha o'quv kurslarini tashkil etish kerak deb o’ylashadi. 18% ayol respondentlar chet el startaplari bilan tajriba
almashishni zarur deb bilishadi, erkaklar (12%) esa bunga sal kamroq
ahamiyat berishadi.
U-REPORTYORLAR
FIKRI:
“Men shuni ta'kidlashni istardimki, men startapning
boshqa tushunchasi bilan
tanishman ya’ni operatsion faoliyatining qisqa tarixi bo'lgan loyiha
sifatida va maqsadi eng qisqa vaqt ichida o'zini
qoplash deb bilaman. Ya'ni, kraudfanding yoki boshqa vositalar yordamida topilgan mablag'lar
bo'yicha kichik kafe ochish - bu startap
degani. Ehtimol, bu ta’riflash muammosidir, marketing menga yaqinroqdir.”
“Menimcha ko‘pchlik
yoshlarda bunga qiziqish yo‘q. Bu masalani kengroq tushinishga harakat
qilmaydilar. Yoshlarda bunga qiziqishni oshirish kerak deb o‘ylayman. Masalan: bunga o‘xshagan savol
javoblar yana qandaydir bir o‘yinlarga hos, yoshlarda qiziqish uyg‘otadigan
tashkiliy ishlar.”
“Avvalo eng katta to'siq
aholimizning turmush tarzida, sababiki bizda bu sohani rivojlanishi uchun
aholimizni moddiy salohiyatini oshirishimiz kerak, startaplar ko'p bo'lishi
uchun unga talab bo'lishi kerak, o'zim iqtisodiyotda o'qiyman va shunday deb
o'ylayman.”
“Sarmoyadorlar tomonidan misli
ko’rinmsa katta foizlar talab qilinadi va
davlatdan yordam so'rash bu faqatgina kelajakda o’ziga muammolarni orttirish demakdir.”
“Va eng katta qo'rquv
shundaki, biznesingizni shunchaki bir “qorin qo’ygan amaki” olib qo’yishi.”
“Mamlakatimizda
rivojlangan davlatlar qatoridan joy olgan aqlli va qobiliyatli yoshlarimiz ko'p. Ammo ular yangi ixtiro yaratganda yoki loyihalashtirishda ko'pgina
amaldorlar o'zlarining tashabbuslari tufayli rivojlanishiga xalaqit berishadi.
Agar ular rivojlanishiga imkon bersalar, ular monopoliya qilayotgan sohalardan
to'yib ketadila.”
“Startup va ilmiy-texnikaviy makon samarasiz loyihalari
bilan to'ldirilgan. Vazirlik ko'rib chiqilayotgan bosqichda loyihalarni ob'ektiv baholash
(yagona mezon - loyihaning jamiyat va iqtisodiyot uchun foydaliligi) va ijro
etilishini QATTIQ nazorati ostida amalga
oshirish majburiyatini olishi ZARUR (bu shunchaki uning vazifasi).”
“Davlat qo'llab-quvvatlashi shart emas, shunchaki aralashmasha bo’ldi, ammo bizning davlatimiz uchun bu juda qiyin vazifa.”
“Ilmiy va biznes
sohasidagi davlat organlari tomonidan yuqori darajadagi nazorat, shuning uchun
byurokratik to'siqlarning yuqori darajasi va fan va ishlab chiqarish
o'rtasidagi katta tafovut - mamlakatda startaplarni rivojlantirish uchun TO’SIQLARning to'liq to'plami mavjud.”
Aksariyat U-Reportyorlarning (68%)
fikricha, maktab / universitetlarning o'quv dasturiga "Biznes /
tadbirkorlik asoslari" fanini kiritish kerak. Respondentlarning deyarli 1/5 qismi bunday fan allaqachon o'z o'quv
dasturlarida bo'lganligini aytishdi. Faqat 11% ishtirokchilar bu
taklifni rad etdi. Erkaklar (71%) ayollardan ko'ra (66%) ushbu g'oyaning
tarafdorlari.
Izoh: Soʻrovlar natijasida olingan maʼlumotlar UNICEFning fikrini aks ettirmaydi, reprezentativ maʼlumotlar hisoblanmaydi va ushbu U-Report so’rovida qatnashgan 8800dan ortiq respondentlarning fikri.