Shuningdek, mehnat muhojirlari oilasi aʼzolari bo’lgan respondentlardan - ular kimlar bilan qolishdi deb soʻralganda, quyidagi natijalar olindi:

1. Ota yoki onasi bilan - 38%

2. Ota-ona ikkalasi bilan - 20%

3. Boshqa oila aʼzolari bilan - 17%

4. Bir oʻzim - 8%

5. Bobom/buvim bilan - 6%

Shuningdek, quyidagi javoblar ham boʻldi: akam/ opam, qaynonam/ qaynotam, xolam, amakim, boshqa qarindosh-urugʻlar, xotinim/erim bilan.

Respondentlarning 70%dan ortigʻi, mehnat migratsiyasiga ketganidan soʻng oʻzlariga yoki oila aʼzolariga jamiyat tomonidan munosabat o’zgarganligi haqida ma’lumotga ega emas yoki oʻzgarmagan deb hisoblaydilar. Qolgan taxminan 20 %i bu munosabat ijobiy tarzda va faqat 10%i - salbiy tarzda oʻzgargan deb hisoblashadi.

Shu bilan birga, agar ayollarning 16%i jamiyatda ularga nisbatan munosabat ijobiy tarafga oʻzgardi deb hisoblasa, erkaklar orasida bu koʻrsatkich 21 %ga teng. Ayol respondentlar orasida ularga nisbatan munosabat yomonlashdi deb hisoblaganlar 12%ni tashkil etsa, erkaklar orasida bu 9 %ni tashkil qildi.

Respondentlarning 59%i Oʻzbekistondagi mehnat muhojirlari bor oila farzandlariga mensimaslik faktlarini uchratmaganliklarini eʼtirof etdilar. Soʻralganlarning 17%i bunday faktlarga duch kelganlari haqida aytib o’tishdi.

Bunday faktlarga duch kelgan 17%iga (taxminan 300 nafar respondentga) migrant farzandlariga mensimaslik holatlari nimadan iborat deb soʻralganda, quyidagi natijalar olindi:

1. Taxqirlashadi - 29%

2. Haqoratlashadi - 25%

3. Imtiyozlarini olib qoʻyishadi -17%

4. Tahdid qilishadi - 8%

5. Yelkalaridan silkitishadi - 7%

6. Ularga baqirishadi - 5%

7. Biron narsa qilishga majburlashadi - 4%

8. Doimo urishadi - 3%

Ushbu javob variantlarini bolalarga mehnat migratsiyasi koʻrsatgan taʼsiriga koʻra salbiy (urushqoq, mayus, oʻqishni yomon oʻzlashtirayapti va hokazo) va ijobiy (mehribonroq, oʻqishda yaxshiroq o’qiyapti va hokazo) taʼsir deb tasniflasak: respondentlarning 48%i mehnat migratsiyasi bolalarning xulq-atvoriga salbiy taʼsir koʻrsatayapti deb hisoblaydilar, respondentlarning 35%i taʼsirning mohiyati haqida maʼlumotga ega emas, 16 %i esa migratsiyaning bolalar xulq-atvoriga ijobiy taʼsir koʻrsatishini e’tirof etdilar.

Soʻrov tahlillariga koʻra, odatda, mehnat muhojirlarining oilalariga qarindoshlari (53%) yordam beradi yoki hech kim yordam bermaydi (37%).

Respondentlarning taʼkidlashicha, mehnat muhojirlarining oilalariga asosan zarurat boʻlganda (43%) yoki doimiy ravishda (24%) yordam berilar ekan.

______________________________________________________________________________

Soʻralganlarning 26%i mehnat migratsiyasiga borish istagi yoʻqligi haqida aniq javob berdi. 50%i kelajakda mehnat muhojirlari rolida oʻzlarini tasavvur qilishlari mumkinligini - yaʼni ular chet elda ishlash istagi haqidagi savolga ijobiy javob berdilar, qolganlari esa bu haqda bilmaydilar yoki oʻylamaganlar.

______________________________________________________________________________

Sizningcha, mehnat migratsiyasi Oʻzbekistondagi oilalarga qanday taʼsir qiladi? – shunday savol bilan biz respondentlarimizga murojaat qildik. Quyida javoblarning natijalari keltirilgan:

1. Salbiy - 33%

2. ijobiy - 21%

3. Bilmayman - 19%

4. Neytral - 13%

5. Boshqa - 13%

Shu bilan birga, “Boshqa” variantini tanlagan respondentlarning ko’pchiligi vaziyatga bogʻliq bo’lishini va mehnat migratsiyasini ham salbiy, ham ijobiy deb bilish mumkinligini taʼkidladilar. Shu bilan birga, ijobiy koʻrsatkichlar sifatida - mamlakatga va oilalariga moliyaviy mablagʻ yuborish va salbiy koʻrsatkich sifatida yosh avlodning maʼnaviyatiga va tarbiyasiga salbiy taʼsir koʻrsatishi qayd etildi.

MEHNAT MIGRATSIYASINI OILALARGA TAʼSIRI HAQIDA U-REPORTERLARINING FIKRI:

«Moliyaviy tomondan yaxshi lekin oilasi qolib ketyabdi. Oila buzilyabdi farzandlari qarovsiz».

“Har bir holatda indivudual. Men oila bilan birga mehnat migratsiyasi borish tarafdoriman”.

«Millatimiz ananasidan uzoqlawb ketyapti. Hurmat qilishni unitib bormoqda”.

“O‘z ehtiyojlariga zarur bo‘lgan buyumlarni 10 yilda emas, balkim, 1-2 yilda sotib olyapti. O‘zidan oshinib mahallalardagi zovurlarga ko‘priklar qurdirishda, suv chiqarishda, asfalt yotkizishda homiylik qilishyapti. Men ham borib kamida 2 ta ish o‘rin yaratmoqchiman va qolaversa yuqorida aytganimdek Hudo hohlasa ko‘prik qurmoqchiman...”.

“Mehnat migratsiyasi bugungi kunda oilalarga iqtisodiy jihatdan naf keltirmoqda. Baʼzi bir kamchilik va oiladagi bolalar hayotida qandaydir oʻzgarishlarning roʻy berishi migrant shaxs (ota yoki ona) ular bilan boʻlganida ham yuz berishi mumkin”.

“Oilasini boqish maqsadida ishlab pul topish  uchun ketishyapti  bu ijobiy. Ishi bo'la turib ko'proq pul topish maqsadida ketayotganlar salbiy xolat”.

"Har kimga har xil ta'sir qiladi, kimdir mamnun, kimdir sarson. Qaysidir migrantni oilasi xursand, yana kimdir afsusda. Xullas qanday yo'l va maqsadda ketganiga bog'liq".

“Qisman ijobiy – moddiy tarafdan, lekin yoshlarga salbiy”.

"Ijobiy tomoni O‘zbekistonga valyuta kirib keladi va boshqalar. Salbiy tomoni oiladagi farzandlar nazoratsiz qolishi oqibatida tarbiyasiz bo‘lib jinoyatlar sodir etmoqda va boshqa salbiy oqibatlarga olib kelmoqda...".

“Moddiy jixatdan ijobiy, lekin ma'naviy jixatdan salbiy bunga izohni xojati yo'q hayotda ko'rib turibmiz”.

“Farzandlar mehrsiz bulib ulg’ayadi, ular ota-onalar kerakli vaqtida yonida bulmaydi". “Oxir-oqibat, hech boʻlmasa, oilaviy byudjetda pul bor. Bu ishsizlikdan yaxshiroqdir. Ammo, yarimta oilalar, agar oila aʼzolaridan biri bir mamlakatda, ikkinchisi esa boshqa mamlakatda boʻlsa - bu, albatta, achinarli holatdir ”.

«Oiladagilarning fikr-u xayoli pul topishda bo'lib qoladi. Farzand tarbiyasi bir chetda qolib ketadi. Natijada kelajakda bu farzandlardan qanday natija kutish mumkin?»

______________________________________________________________________________

O'zbekistondagi oilalarga mehnat migratsiyasi qanday ta'sir qilishiga "ijobiy" va "salbiy" javoblarni tanlagan respondentlarga - biz aniqlashtiruvchi savollar berdik - bu nimada ifodalanadi?

 Mehnat migratsiyasi jamiyatga ijobiy ta’sir ko’rsatadi degan fikrga ega respondentlarning 50 %i bu uy joy uchun pul ishlab topishga imkon yaratadi, deb hisoblashadi.

Soʻrov yakunida, respondentlardan migrant ota-onalarning farzandlariga zarur eʼtibor, gʻamxoʻrlik, taʼlim va boshqa ijtimoiy koʻmakni olishlari uchun davlat nimalarni amalga oshirishi kerakligi to’g’risida bitta taklif kiritishlarini soʻradik.

Barcha javoblar orasida eng koʻp uchraydigan 9 ta taklif va fikrlarni ajratish mumkin:

1) Mamlakatda ish oʻrinlari sonini koʻpaytirish, ish haqi darajasini oshirish, mahalliy sharoitda ish sharoitlarini yaxshilash, boʻsh ish oʻrinlari va ishga qabul qilish jarayoni toʻgʻrisidagi ochiq axborot tizimini yaratish.

2) Bolalarni tarbiyalashga eʼtibor berish, bepul taʼlim kurslarini / mashgʻulot guruhlarini tashkil etish, oʻqishlarida koʻmaklashish, kitoblar bilan ta’minlash. Sport va ijodiy klublarga boʻsh vaqtlarini toʻliq toʻldirish uchun ularni jalb qilish.

3) Bolalarga nisbatan doimiy eʼtibor, gʻamxoʻrlik, shuningdek vakolatli organlar (mahalla, patronaj, oʻqituvchilar, psixologlar yoki boshqa davlat organlari) tomonidan nazoratni kuchaytirish.

4) Bolalarning dam olish vaqtini keraklicha taʼminlash, ayniqsa mamlakatning eng chekka hududlariga eʼtibor berish: bayramlar, ommaviy sayillar, mashhur va obroʻli shaxslar bilan uchrashuvlar va h.k.

5) Moddiy yordam, moliyaviy ko’mak, ijtimoiy paketlarni taqdim etish, imtiyozlar, migrant oilalarning farzandlari uchun imtiyozli kreditlar.

6) Muhojirlar va ularning farzandlari huquqlarini himoya qilish. Muhojirlarning huquqlarini tushuntirish uchun veb-seminarlar tashkil etish, shuningdek, bolalarni qoʻrqitishdan va kattalar / oʻqituvchilar tomonidan yomon munosabatda boʻlishidan himoya qilish.

7) Muhojirlarga yordam berish, chet ellik muhojirlarning farzandlariga yetarlicha tarbiya berish, ularning turmush sharoitlarini yaxshilash uchun xorijda maxsus markazlarni yaratish. Ularning ehtiyojlarini yaxshiroq tushunish va qolgan oila aʼzolariga vaqtida yordam berish uchun elektron maʼlumotlar bazasini yaratish.

8) Mamlakatni rivojlantirish yoʻlida asosiy toʻsiq hisoblangan korrupsiyani bartaraf etish, ish oʻrinlarini yaratish va tegishli lavozimlar va boʻsh ish oʻrinlariga tanlab olishning ochiq tizimini yaratish.

9) Oilani birlashtirishga koʻmaklashish va muhojirlar va ularning oila aʼzolari oʻrtasida, shu jumladan, virtual aloqa qilishini qoʻllab-quvvatlash. Shu maqsadda, chet eldagi mehnat muhojirlari va ularning oila aʼzolari oʻrtasidagi muloqot, asosan, Internet aloqasi orqali bo’layotganini inobatga olib, mamlakatning chekka hududlarida Internet aloqasini taʼminlash uchun infratuzilmani takomillashtirish. Maktablarda chet eldagi ota-onalar farzandlari bilan Internet orqali muloqot qilishlari mumkin boʻlgan maxsus soat yoki kunlarni oʻtkazish.

Barcha takliflarni umumlashtirgan holda, mehnat migratsiyasidan kelib chiqadigan oʻzaro munosabatlarni tartibga solish tizimini oʻzgartirish boʻyicha tizimli takliflarni ajratish mumkin:

- taʼlim tizimidagi islohotlar - taʼlim sifatini oshirish, mehnat muhojirlarining qolgan bolalari ustidan nazorat va e’tibor qilish tizimini yaratish;

- ijtimoiy masalalar bilan shugʻullanadigan va mehnat muhojirlari bilan ishlashni tashkil etish uchun masʼul boʻlgan muayyan vakolatli muassasa / tashkilotni yaratish yoki aniqlash;

- muhojirlar yoki ularning oila aʼzolarining huquqlarini himoya qilish, ularni zarur ish sharoitlari bilan taʼminlash vakolatiga ega boʻlgan mehnat muhojirlarini chet elga joʻnatish bilan shugʻullanadigan maxsus markazlarning faoliyatini qayta tashkil etish va takomillashtirish;

- mehnat migratsiyasi ko’lami va holati boʻyicha maʼlumotlarga ega boʻlish uchun elektron bazani yaratish, vas hu uning yordamida qoʻllab-quvvatlashga muhtoj bolalarni aniqlash.

MEHNAT MIGRANTLARINING MAMALAKATDA QOLAYOTGAN OILA AʼZOLARINING SHAROITLARINI YAXSHILASH TOʻGʻRISIDAGI U-REPORTERLARINING FIKRI:

 «Ularning hammasi ham eʼtiborga muhtoj deyish xato, lekin davlat tomonidan migrantlarning farzandlariga taʼlim olish joyi orqali koʻproq nazorat va eʼtiborni bersa maqsadga muvofiq boʻladi».

«Bolalarini har xil yoshlar ijtimoiy harakatlari, birlashmalarida faol bolishiga undash, oqishga koproq jalb qiluvchi yozgi va qishgi lagerlar tashkil qilishi mumkin».

«Hech narsa kerak emas faqat migratlarning huquqi poymol qilinmasa bas».

«Bo‘sh ish o‘rinlarini xalqga osonroq va qulayroq ravishda ko‘rsatish kerak”.

«Проводить еженедельный/ежемесячный патронаж семей(домов), где содержатся дети тех, кто уехал работать за границей».

«Ularni qòshimcha tarzda ilm olishiga, tarbiyasiga kòmaklashish. Internet sifatini yaxshilash va narxini pasaytirish kerak. Sababi migrant oilasi bilan koproq ijtimoiy tarmoqlar orqali suxbatlashadi».

«Ularni ruhiyatiga ta'sir qilmasdan to'g'rilik bilan nazorat qilish va tarbiyalash».

«Биринчи навбатда хаммани ўзимизда қониқарли иш билан таминлаш керак. Тўғри хозир бунинг иложи йўқ. Менимча, уларга чет элда оилавий ишлаши учун шароит яратиш керак. Мисол учун кўпчилик ватандошлар яшайдиган жойларда ўзимизнинг таълим дастури бўйича билим берувчи муассасалар очиш керакдир (масалан, Москва области Калуга шахрида 100 минглаб юртдошларимиз яшашар, бола-чақаси эса мактабда ўқиётгани учунгина буёқда қолишади. Лекин ўқишлари жойида эмас. Сабаби уларни ҳеч ким назорат қилишмайдида). Албатта бунинг учун улар топган даромадларидан солиқ тўлашини йўлга қўйиш керак. Шунда болалар ота-онаси қарамоғида бўлади ва таълим тарбияси ҳам жойида бўлади».

«Mehnat migrantlar farzandlarini qoldirib ketgan vasiylar bilan psixolog uchrashuvlari tashkil etish juda zarur».

«Хеч қандай ғамхўрлик қилишни кераги йўқ чунки мигрантларнинг фарзандлари Ўзбекистонда яшаб ишлаётганлар фарзандларидан кўра бахтлироқ ва хеч нарсага мухтожлиги йўқ».

«Ularga Oʻzbekоna qadriyatlarni unutishga yoʻl qoʻymaslik kerak».

«Bolalarni to'liq nazoratga olishi lozim. Bolalarning umuman bo'sh vaqti qolmasligi kerak. Masalan, maktabda darslar hozirda 12-13 gacha davom etadi. Bola o'qiyotganidan rohatlanishi kerak. O'quvchilar bilan doimiy psixolog shug'ullanishi, ularga ruhan yordam berishi kerak. Muammo oilaviy bo'lsa, kerak bo'lsa uni hal qilishga yordam berishi kerak. Psixolog huquqshunos bilan birga masalalarni hal qilishi lozim. Bolalarning bo'sh vaqtlarini samarali o'tkazishi uchun sportga, ilm olamiga katta e'tibor berish, bolalarni bunga qiziqtirish lozim. Har  qanday o'quvchida qobiliyat bo'lishini hisobga olib ularga munosabat bildirish kerak. O'quvchilarni texnika sohasiga, umuman, ilm-fanga qiziqtirish maqsadida labaratoriyalar shakllantirish kerak».

 “Bolalar bogʻchasida, maktabda va boshqa joylarda ularni tahqirlamasliklarini nazorat qilish zarur. Masalan, sening otang Rossiyada, shuning uchun u Vatan xoini degan gaplarga yoʻl qoʻymaslik kerak. Odatda bunday gaplarni kattalar bolalarga aytganini eshitish mumkin. Ota-onalardan birining chet elda ekanligini bilib olgan oʻqituvchilar, bola otasini u yerdan biron bir narsa olib kelishni soʻrashi mumkin va buning oʻrniga yaxshi baho qoʻyishni vaʼda qilishi mumkin”.

“Hukumat bunday bolalar kelajagi uchun sarmoya kiritish uchun ijtimoiy dastur ishlab chiqishi zarur”.

«Таныс билисти жок кылыу керек бир жерге жумыс сорап барсан бос орын жок адам ап койдык деп кайтарып жибереди  ал танысын болып хай деп жиберсе жумыс тайар шет елде жургенлерлин бари таныс жоктан жумыс таба алмаганлыктан шет елде жумыс ислеп жур менин пикирим».

«Davlatimiz kerakli yordamlar beryapti lekin biz insonlar bir-birlarimizga g‘amxo‘rlik qilmayapmiz».

«Mehnat migrantlari yaqinlarini ijtimoiy qo'llab-quvvatlovchi tuzilma tuzish va ushbu tuzilma orqali migrantlar oilalariga kerakli ijtimoiy, ma'naviy va boshqa ko'maklarni berish lozim».

“Maktablarda bunday bolalarga koʻproq eʼtibor qaratish va ularning boshqalardan ajralishini oldini olish kerak”.

“Migrant ishchilarning farzandlari alohida eʼtibor talab qiladi, deb oʻylamayman. Mamlakatimizda chet elga ishlash uchun safarga ketish odatiy holdir. Agar bolalarni taʼlim va ish bilan taʼminlash tizimini takomillashtirishga erishsak (toʻgaraklar va boshqalar), bu faqat bolalarga ijobiy taʼsir koʻrsatadi. Bu shuningdek, mehnat muhojirlarining bolalariga ham tegishli. ”

«Har haftasiga/oyiga ularga ko'nglini ko'tarish uchun tadbirlar tashkil qilish tarbiyasi bilan shug'ullanish kerak, ularning soni juda ko'p bo'lgani uchun ijtimoiy yordam berish qiyin, shuning uchun MFY bilan hamkotlikda "Ezgulik kuni"ni tashkil qilib mahalladagi aholi bilan ijtimoiy yordam bersak bo'ladi».

«Shu bolalarning ko'zida ozgina bo'lsa ham quvonch bo'lishi uchun o'sha hududdagi hokim, mahalla raislari, maktab direktorlari, mahalladagi faol kishilar, sponsor uchun istalgan bitta firma(ko'ngilli), san'at odamlari boshchiligida hech bolmasa ikki haftada bir marta  bo'lsa ham ko'ngilochar tadbirlar o'tkazish tarafdoriman.Bolalar ko'rsin, bilsin, o'rgansin esidan chiqmasin shunaqa bayramlar. Bunday tadbirlarni har bir uchastkada o'tkazilayotganligiga qattiq e'tibor berish kerak .Tuman markazlaridagina tashkil qilinib qoladi holos».

«Manimcha, ularning farzandlarini bir kun kelib xuddi ota-onasidek bolib chetga ketishlarini oldini olish maqsadida, fan togaraklariga izchillik bilan jalb etish, qiziqtirish, hayot tarzini boriga konib yashash degan tuchunchalardan ozod etishimiz  oz taqdirini vatan taqdiri bilan chambarchas holda his qilishlariga orgatishimiz shart va zarur. U-Report ortida xizmat qilayotgan vatandoshlarimizga esa kattakon rahmat!!!»

«Elchixonlar huzurida milliy ananalarni urf odatlarni o‘rgatadigan ayni vaqt yurtimizda yoshlarga. yaratilayotgan imkoniyatlar haqida ma‘lumot beruvchi markaz tashkil qilish kerak».

«Хар бир таьлим муассасасига  бир нафар ижтимоий ёрдам ходими штати ташкил этиш».

«Davlat va xususiy kanallari, ijtimoiy tarmoqlarda xorijiy davlatlarda migratsiya hizmatlari, huquqiy hizmatlar, davlar elchixonalari faoliyati, ular bilan qanday bog'lanish, qaysi davlatga borayotganda nimaga e'tibor qaratish haqida ko'rsatuvlar namoyish etish lozim. Shuningdek, adliya vazirligi ahborot kanali kabi kanal ochish va o'zbek tilida yuqoridagi mavzulardan doimiy ahborot berib borish lozim».

«Chetda ishlashga chiqib ketayotgan fuqaro farzandlari tarbiyasiga ma'su l(javobgar) shaxsni (qarindoshi) ko‘rsatgandan so‘ng, Davlat tomonidan ruxsat berilishini joriy etish. Kerak bo‘lsa qonuniylashtirish kerak...».

«Chet el qonun va qoidalari bilan tanishishga har 3 oydan seminar yoki online shakldagi vebinarlar o'tkazishi hamda ularga online tarzda elektron pochtalariga taklif va tavsiyalar berishganlarida migrantlarga katta yordam bo'lar edi».

«Migrant sifatida ketganlarning oilasidagi voyaga yetmaganlarni roʻyxatini shakllantirish kerak. Bu roʻyxat asosida mahalla fuqarolar yigʻini qoshida alohida komissiya tuzish kerakki, komissiya shu oilalarning doimiy kuzatib turishi, zarur hollarda oilalardagi salbiy va ijobiy jarayonlarni qayd etib borishi kerak».

«Davlat tomonidan ularning qo‘llab-quvvatlanishi uchun maxsus dastur ishlab chiqish lozim. Hozirda menda ayni shunga munosib bo‘lgan bir dastur mavjud. Agarda men bilan bog‘lansangiz men berishim mumkin».

«Mening taklifim shundan iboratki, Davlat mehnat migrantlarining farzandlari bilan mahalla, O'zbekiston yoshlar ittifoqi, yoki bola huqulari bo'yicha har bir tuman, viloyat, shahar xodimlari suhbat o'tkazib, ularning orzulari, nimalarga qiziqishlari, otasi yoki onasi nima uchun chet elga ishlashga ketganligi va ketganidan keyin oilaviy sharoitlari qanday, o'z orzulari ro'yobga chiqishi uchun qanday yordam kerakligi haqida mustaqil fikrlarini bilish lozim. Misol sifatida mening dadam ham yaqinda chet elga ishlashga Rossiyaga ketdilar. Nimaga ketdilar albatta biz farzandlarini kelajagini, orzularini o'ylab, o'z kasblariga oid Respublikamizda yaxshi ish bo'lmaganligi tufayli ketdilar. Biz oilada 5 ta farzandmiz bizlarni boqish kerak, o'qishlarga kirdirib, uylantirishlari kerak. Dadam ko'p farzandli ota bo'lgani uchun sharoit imkoniyatlar unchalik yaxshi emas. Lekin ota-onamizning bizga bergan to'g'ri tarbiyalari orqali biz bundan nolimaymiz va ota-onalarimizga, Yurtimizga munosib farzandlar bo'lib yetishish maqsadida biz harakatdan, o'qib izlanishdan, ijod va mehnat qilishdan aslo charchamaymiz. Sizlarga ham katta rahmat o'zimning mustaqil fikrimni va taklifimni aytishga imkoniyat yaratib berganingiz uchun!!»

Agar siz muhojir ishchilarining oila aʼzolari bilan bogʻliq har qanday savol yoki qiyinchiliklarni xabar qilmoqchi boʻlsangiz, Respublika bolalar ijtimoiy moslashuvi markaziga yoki boshqa ijtimoiy xizmatga murojaat qilishingiz mumkin. Quyidagi raqamga qoʻngʻiroq qiling: 71 281 50 19.

Izoh: So’rov natijasida olingan ma’lumotlar UNICEF ning ushbu mavzuga munosabatini aks etmaydi, reprezentativ ma’lumot emas va so’rovda qatnashgan 2500ga yaqin respondentlarning fikridir.