1-oktyabrda O’zbekistonda O’qituvchi va murabbiylar kuni nishonlandi. Bayram munosabati bilan, U-Report O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi bilan hamkorlikda bugungi kunda mamlakatda O’qituvchilik kasbi nimani anglatadi va mamlakatda o’qituvchilar mavqeini oshirish uchun nimalar qilinishi kerakligini bilish uchun so’rov o’tkazdi. 

So’rov o’qituvchilik kasbiga yoshlar orasidagi munosabat qanday ekani, yosh o’g’il va qizlar o’qituvchi bo’lishni istaydilarmi, ular bu sohada nimani yaxshilashni xohlardilar, shu masalalarni oydinlashtirishga yordam beradi. O’qituvchilik kasbi va mavqei sharafli bo’lishi uchun nimalar qilinishi lozim? 

So’rovda 1100 dan ziyod respondentlar ishtirok etdi. U-Reportyorlarga, o’qituvchi/muallim bo’lishni istar edingizmi degan savol berildi.

 U-Reportyorlarga ular nima uchun o’qituvchi bo’lish istagini 3 ta sabab orqali mustaqil tarzda belgilashi so’raldi. Olingan javoblarni shartli ravishda yo’nalishlar bo’yicha guruhlarga ajratish hamda ular orasida yetakchilarini belgilash mumkin.

- Ma’naviy va axloqiy me’yorlar:

1.      O’z bilimi bilan bo’lishish hamda munosib avlod tarbiya qilish istagi – 250 dan ziyod ovoz to’pladi.

2.      Bolalarga mehr ko’rsatish va ular bilan ishlash istagi – bu javob 150 dan zioyd ovoz to’pladi.

3.      “O’qituvchilik” kasbini yaxshi ko’rish – 100 dan ziyod ovoz to’pladi.

4.       O’z ustidan doimiy ishlash va tajriba orttirish imkoniyati – bu variant 80 ga yaqin ovoz to’pladi.

- Ijtimoiy va moddiy sabablar:

1.      Yaxshi mehnat sharoitlari, barqarorlik va yaxshi ish haqi – 110 dan ziyod ovoz to’pladi.

2.      O’z davlatiga, xalqi va jamiyatiga xizmat qilish – bunday ustuvor maqsadlarni 70 dan ortiq respondentlar o’z oldilariga qo’ymoqdalar.

3.      O’qituvchilik bu sharafli kasb – 100 dan ziyod U-Reportyorlar shunday fikrdalar.

- An’anaviylik va uzluksizlik me’yorlari:

1.      So’rovda qatnashganlarning 70 dan ziyodi – o’qituvchilik kasbini oilaviy an’ananing davomi, ota-ona va katta avlod kasbi bo’lganidan tanlaydilar.  

2.      U-Reportyorlarning 20 dan ziyodi – o’qituvchilik kasbini, ularda eng yaxshi xotira va taassurotlar qoldirgan, birinchi murabbiylari sabab tanlaydilar, shuningdek bu – ayollar uchun eng mos keladigan kasb, degan javob ham 20 ta ovoz to’plagan.

3.      Shu jumladan javoblar orasidan o’rin egallagan bir necha ovozar bu – karyera qilish imkoniyati, ta’lim berish jarayonini yoqtirish.

Shuningdek, respondentlar nima uchun o’qituvchi bo’lishni istamasliklarini 3 ta asosiy sababini ko’rsatishlari so’raldi. Quyidagi “yo’q” sabablari eng ko’p ovoz to’pladi:

1.      Ish haqini kichikligi.

2.      Past ijtimoiy maqom, “o’qituvchilik” kasbiga hurmatsizlik.

3.      Qog’ozbozlik, tez-tez uchrab turadigan tekshiruvlar.

Shu bilan birga javoblar orasida kasb qiyinchiliklari, korrupsiya mavjudligi, maishiy muammolar, joylarda hanuz davom etayotgan o’qituvchilar tomonidan o’z o’quvchilari uylarini majburiy tarzda aylanib yurish amaliyoti bilan bog’liq muammolar, o’z hisoblaridan kanselyariya buyumlari, ta’mirlash materiallarini sotib olish majburiyatlari, ijod uchun imkoniyat yo’qligi o’rin egalladi.

Ayni paytda javoblar orasida joylarda o’qituvchilarni jamoat ishlariga majburiy jalb etish bekor qilingani, e’tirof etildi. 

Aniqlangan natijalar shuni ko’rsatadiki, respondentlar eng ko’p talablarni o’qituvchilardan ta’lim olishning shakliga emas, balki uning mazmuniga nisbatan qo’yadilar, ya’ni ularga o’qituvchining materialni yetkazishdagi yondashuvi emas, balki uning kasbiy malakasi va mahorati muhimdir.

Bundan tashqari, respondentlarda o’qituvchi qanday fazilatlar sohibi bo’lishi kerak, degan savolga o’z javoblarini yozish imkoni ham bor edi. Javoblar orasida o’qituvchi savolda ko’rsatilgan barcha fazilatlar sohibi bo’lishi shart, degan variantlar bo’ldi; shuningdek muhimlari qatorida, adolat, xolislik, o’quvchilarga teng munosabatda bo’lish, o’quvchi qalbiga yo’l topish qobiliyati, o’z o’quvchilariga namuna bo’lish kabilar ham qayd etildi.

 So’nggi paytlarda O’zbekiston Xalq ta’limi vazirligi o’qituvchilarning mavqeini mustahkamlash va ularning faoliyati samaradorlgini oshirish yo’lida muayyan ishlarni amalga oshirdi: ish haqi oshdi, imtiyozli xizmatlardan foydalanish uchun imkoniyatlar yaratildi, hisobot hujjatlari bilan ishlash hajmi kamaydi. Shu sababdan, respondentlarga – jamiyatning o’qituvchilarga va ularning mavqeiga munosabatni yaxshilashga nimalarni taklif etardingiz degan savol berildi.

Kelib tushgan javoblarni o’rganib, ularning ichida eng ko’p uchraydigan 5 tasini ajratish mumkin.

1.      O’qituvchilar malakasini turli usul va shakllar orqali oshirish zarur. Attestasiya va qayta attestasiyadan o’tkazish hamda o’qituvchilarni o’quv dargohlariga ishga olishda qat’iy tanlov mezonlarini qo’llash orqali, tizimdagi “tasodifiy” kadrlardan voz kechish.

2.      OAVda o’qituvchilar yutuqlarini, ularning ish natijalarini keng yoritish, rolik, filmlar, ko’rsatuvlar orqali kasbning sharafli ekanini namoyish etish. 

3.      Maktablarda o’qituvchi faoliyatini texnik jihatdan tashkil etishdan boshlab, to ta’lim jarayonida o’z ijodiy salohiyatlarini ro’yobga chiqarish imkoniyatlari uchun munosib sharoitlar yaratish.

4.      Bolalarning ta’lim-tarbiya olishi uchun ularning ota-onalarini ham keng jalb etish: ularni o’z farzandlarining darslarni o’zlashtirishini, ta’lim jarayonlariga aralashmay, o’qituvchilar bilan sheriklik munosabatlarini o’rnatish orqali, nazorat etishga qatnashish vazifasini yuklash. Respondentlar, jumladan, ota-onalarning o’z farzandlarining ta’lim olishi va darslarni o’zlashtirishiga nisbatan mas’uliyat va majburiyatlari to’g’risida qonun qabul qilishni ham taklif etdi. 

5.      O’qituvchilar uchun turli nominatsiya, mukofotlar, rag’batlar joriy etish (ipoteka kreditlarini olish, ofis texnikasini xarid qilish bo’yicha imtiyozlar berish, sanatoriylarda imtiyozli davolanish, transport, kommunal xarajatlarda imtiyozlardan foydalanish va hokazo).

 Respondentlar yana ota-onalar uchun o’qituvchilarning dars berishlarini on-layn tarzda kuzatishni yo’lga qo’yishni; tekshiruv va qog’oz ishlarini kamaytirishni; o’qituvchilarning o’quvchilar oldida ta’lim tizimi rahbariyati tomonidan haqoratlanishiga yo’l qo’ymaslikni; maktab rahbariyatini ma’lum muddatga saylash tizimini joriy etishni; ta’lim tizimidagi bo’sh ish o’rinlari to’g’risidagi axborotni ochiq chop etishni; erkaklarni ta’lim tizimiga jalb etishni; o’qituvchilar klubini tashkil etishni; o’qituvchilarning huquqiy savodini hamda psihologik ko’nikmalarini oshirishni; o’qituvchilar va o’quvchilar o’rtasida muallimlarning faoliyati bo’yicha fikr almashishni yo’lga qo’yishni; o’qituvchilarni qo’llab-quvvatlash alohida jamg’armasini yaratishni; ta’lim tizimida korrupsiyaga barham berishni; o’qituvchilarni tekshirish va yig’ilishlarini qisqartirishni va boshqa takliflarni berdilar.

Umid qilamizki, so’rov natijasida aniqlangan ma’lumotlar mutassadi idoralar tomonidan o’rganiladi va tegishli xulosalar chiqariladi.